Ενώ αναπτύσσονταν με ταχύτητα τάσεις πολλαπλών διαφοροποιήσεων μεταξύ των ελληνικών κοινωνιών, από άποψη εσωτερικής δομής και θεσμών καθώς και από άποψη δυναμισμού και επιθετικότητας, και άρχιζε νέα περίοδος εξάπλωσης σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς γεωγραφική συνέχεια, αντίστροφες τάσεις οδηγούσαν οργανωμένα κράτη και άτομα σε δάφορους τρόπους και βαθμούς αμοιβαίας γνωριμίας, προσέγγισης και συνεργασίας και στη συνειδητοποίση των κοινών χαρακτηριστικών και των δεσμών συγγένειας. Αποτύπωση αυτών των τάσεων ήταν οι εορτές και οι αμφικτιονίες.
Εορτές
Αφορμές επαφών μεταξύ πολιτών διαφόρων κρατών προσέφεραν ορισμένες θρησκευτικές πανήγυρεις, η ακτινοβολία των οποίων ξεπέρασε τα όρια των κρατών που τις δημιούργησαν. Εορτές όπως του Ποσειδώνα στη Μυκάλη και του Απόλλωνα στο Τρόπιο οδήγησαν ως τη δημιουργία ομοσπονδιακών σχέσεων μεταξύ συγγενών μαζί και γειτονικών πόλεων: από την πρώτη απέρρευσε το Πανιώνιον, που συνέδεσε τις ιωνικές πόλεις του ανατολικού Αιγαίου, από τη δεύτερη ξεκίνησε μια αντίστοιχη οργάνωση των δωρικών πόλεων του νοτιοανατολικού Αιγαίου.
Πολύ μεγάλη υπήρξε η ακτινοβολία μιας εορτής του Απόλλωνα στη Δήλο, τα «Δήλια». Αυτή συγκέντρωνε όλους τους Ίωνες από την Αττική, την Εύβοια, τις Κυκλάδες, τη μικρασιατική Ιωνία, αλλά και πολλούς μη Ίωνες από διάφορα νησιά και άλλα ηπειρωτικά παράλια του Αιγαίου. Τα «Δήλια» έδιναν όχι μόνο ευκαιρίες επαφών και γνωριμίας μεταξύ τμημάτων του ιωνικού φύλου διασκορπισμένων σε νησιά και ηπειρωτικά εδάφη, αλλά και αφορμές ψυχικής και πνευματικής κοινωνίας στα πλαίσια μιας πανιώνιας λατρείας, καθώς και ικανοποίησης από την λαμπρότητα και την αίγλη της εορτής, με τελικό αποτέλεσμα την καλλιέργεια και διαμόρφωση μιας ιωνικής συνείδησης. Συγχρόνως η ίδια πανήγυρις προσεγγίζοντας ομάδες που εκπροσωπούσαν διάφορα ελληνικά φύλα και προκαλώντας αμοιβαίες διαπιστώσεις ομοιοτήτων και διαφορών, συντελούσε στη συνειδητοποίηση της ελληνικής εθνικής ενότητας.
Ανάλογες επδράσεις άσκησαν από άλλη περιοχή της Ελλάδας οι αγώνες που τελούνταν στην Ολυμπία κατά το μέτρο της βαθμιαίας αύξησης της ακτινοβολίας τους κατά τον 8οπ.Χ. αιώνα και έπειτα. Οι αγώνες αυτοί διεξάγονταν και πριν από το έτος 776π.Χ. (έτος της πρώτης Ολυμπιάδας), όταν οι οργανωτές τους, που ήταν ακόμη οι Πισάτες, άρχισαν να τηρούν καταλόγους των νικητών. Όπως τα Δήλια και άλλες ελληνικές εορτές, τα Ολύμπια τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια, στο τέλος μιας περιόδου που περιελάμβανε εναλλάξ πενήντα και σαράντα εννέα μήνες και συνέπιπτε με τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού. Αλλά οι Ολυμπιακοί Αγώνες άργησαν να αποκτήσουν λαμπρότητα και ακτινοβολία ανάλογη με των Δηλίων.
Με την πάροδο των χρόνων τα αγωνίσματα που διεξάγονταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες αυξήθηκαν και παράλληλα αυξήθηκε και ο αριθμός των αλλοδαπών αθλητών και αλλοδαπών θεατών, καθώς και η ποικιλία των τόπων από τους οποίους προέρχονταν. Εκτός από τις αφορμές που πρόσφεραν για συναντήσεις και γνωριμία Ελλήνων διαφόρων προελεύσεων, οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνετέλεσαν στην καλλιέργεια διελληνικών σχέσεων με την καθιέρωση της ολυμπιακής «εκεχειρίας», δηλαδή την αναστολή των πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ κρατών που μετείχαν στους αγώνες επί ορισμένο χρονικό διάστημα γύρω από την περίοδο της διεξαγωγής τους.
Η ιερότητα των Αγώνων και του χώρου διεξαγωγής τους επέβαλε ώστε οι προσερχόμενοι να μην κατέχονται από πάθη και να είναι απρόσβλητοι από κάθε βίαιη ενέργεια, ως προστατευόμενοι του θεού. Από την άλλη μεριά, αυτή η ίδια η ιερότητα των οολυμπιακών συναντήσεων προσέδιδε στην συμμετοχή σε αυτές χαρακτήρα θρησκευτικής πράξης και αυτό το γεγονός υπαγόρευε τη λήψη κάθε μέτρου που τη διευκόλυνε.
Το μαντείο της Δωδώνης, του οποίου η αρχή ανάγεται στην Χαλκοκρατία, διατήρησε την ακτινοβολία του και μετά την εποχή των μεταναστεύσεων, ιδίως των φύλων των οποίων οι κοιτίδες βρίσκονταν κοντά στο ιερό. Έτσι, οι Βοιωτοί, μολονότι απομακρύνθηκαν τόπο πολύ από την Ήπειρο, εξακολούθησαν να στέλνουν κάθε χρόνο στη Δωδώνη ιερούς τρίποδες και να τελούν κατά την αφιέρωσή τους μια αρχαϊκή νυχτερινή τελετή. Από τον 8π.Χ. αιώνα η έλξη που ασκούσε το μαντείο αυξήθηκε σε μεγάλη ακτίνα. Από την ίδια εποχή άρχισε να έχει πανελήνιο κύρος και το μαντείο των Δελφών.
Βέβαια και στα δύο αυτά μαντεία δεν συγκεντρώνονταν συγχρόνως τόσο πολλοί προσκυνητές όσο οι θεατές και οι πανηγυριστές στην Ολυμπία και τη Δήλο. Ενώ όμως τα Ολύμπια και τα Δήλια διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια, το ρεύμα των ατόμων που συνέρρεαν στα μαντεία ήταν αδιάκοπο.
Αμφικτιονίες
Μερικά ιερά δεν έφθασαν να προσελκύσουν, κατά τις πανήγυρεις τους, μεγάλους αροθμούς επισκπετών, έγιναν όμως κέντρα συνάντησης αντιπροσώπων από άλλα κράτη. Έτσι δημιουργήθηκαν οι «αμφικτιονίες», δηλαδή οργανώσεις συνεργασίας «αμφικτιόνων». Η σύσταση μιας αμφικτιονίας υπαγορευόταν αρχικά από την ανάγκη λήψης αποφάσεων σχετικών μετα ιερά, την κατασκευή και συντήρηση ναών και άλλων οικοδομημάτων, την προσφορά θυσιών, την οργάνωση πανηγύρεων, τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων των ιερών, την εκδίκαση ιεροσυλιών.
Αλλά οι συναντήσεις αντιπροσώπων διαφόρων κρατών κατά τακτά χρονικά διαστήματα έδιναν ευκαιρίες για την ανταλλαγή απόψεων σχετικών με θέματα κοινού ενδαφέροντος, για τη ρύθμιση διαφορών. Η ιερότητα του χώρου διευκόλυνε την προσέγγιση των απόψεων και η επίκληση της τιμώμενης θεότητας ως εγγυήτριας των συμφωνιών προσέδισε σε αυτές ιδιαίτερο κύρος. Έτσι, χωρίς τη χάραξη ορίων ανάμεσα ανάμεσα στην υπερβατική και την κοσμική σφαίρα και χωρίς θυσία των θρησκευτικών διαφερόντων τους, μερικές αμφικτιονίες εξελίχθηκαν σε οργανισμούς που διαδραμάτισαν ρόλο στις διακρατικές σχέσεις. Μερικές μάλιστα προχώρησαν τόσο πολύ, ώστε μεταμορφώθηκαν σε συνομοσπονίες ή ομοσπονδίες κρατών.
Ενώ οι πανήγυρεις έφερναν σε επαφή μεγάλες μάζες ιδιωτών, οι συνεδριάσεις της Αμφικτιονίας, δύο φορές τον χρόνο, άνοιξη και φθινόπωρο, συγκέντρωναν τις ολιγάριθμες αντιπροσωπείες των κρατών μελών. Αλλά η έλλειψη πλάτους ως προς τον αριθμό των συμμετεχόντων και θερμότητας στις εκδηλώσεις αντισταθμίζονταν από τη σπουδαιότητατων υποθέσεων που συζητούνταν και αποφάσεων που λαμβάνονταν, καθώς και από τη βαθμιαία διαμόρφωση κανόνων δικαίου ρυθμιστικού των σχέσεων μεταξύ ελληνικών κρατών.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους