Η κατοχή υψηλών αξιωμάτων στη Ρώμη ήταν αδιανόητη χωρίς μια μακρά και δαπανηρή εκπαίδευση. Το πρώτο σχολείο επί πληρωμή, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ιδρύθηκε στη Ρώμη από κάποιον απελεύθερο, τον γραμματικό Σπούριο Καρβίλιο, στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα.
Παλαιότερα η εκπαίδευση ενός παιδιού βρισκόταν στα χέρια της οικογένειας. Από την γέννηση μέχρι την ηλικία των επτά χρόνων, η φροντίδα του αγοριού ήταν αποκλειστικά θέμα της μητέρας και της παραμάνας, ενώ στη συνέχεια περνούσε στα χέρια του πατέρα, που το δίδασκε ανάγνωση και γραφή μαζί με τα βασικά στοιχεία αριθμητικής ή επέβλεπε προσωπικά τα μαθήματα που του παρέδιδε κάποιος δάσκαλος.
Οι πιο σεβαστοί δάσκαλοι ήταν οι συγγραφείς οι ποιητές και οι λόγιοι, αρχικά από τη Μεγάλη Ελλάδα, ενώ συχνά ήταν ακόμη και δούλοι, όπως ο Λίβιος Ανδρόνικος από τον Τάραντα. Μόνο οι πλουσιότερες οικογένειες μπορούσαν να ανταπεξέρχονται οικονομικά στην πρόσληψη ενός δασκάλου στο σπίτι. Οι υπόλοιποι βασίζονταν στα αυτοσχέδια σχολεία που ίδρυε κάποιος δάσκαλος, διδάσκοντας μικρές ομάδες αγοριών έναντι χαμηλών διδάκτρων.
Σιγά σιγά τα σχολεία έγιναν δημοφιλή. Χρηματοδοτούνταν από τους γονείς και διευθύνονταν, ανάλογα με το μαθησιακό επίπεδο, από τον litterator (δάσκαλο) στη στοιχειώδη εκπαίδευση παιδιών ηλικίας 7-11 (ludus litterarius), από έναν grammaticus (γαμματικό) στη μέση εκπαίδευση παιδιών ηλικίας 12-17 (grammatici schola) και από έναν rhetoris (ρήτορα) στο ανώτερο επίπεδο, το rhetoris schola, όπου οι νεαροί άνδρες παρέμεναν μέχρι την ηλικία των 20. Τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης ήταν μικτά, ενώ τα υπόλοιπα προορίζονταν μόνο για αγόρια.
Στην περίοδο της δημοκρατίας ο δάσκαλος του σχολείου στοιχειώδους εκπαίδευσης ασκούσε ένα από τα κατώτερα επαγγέλματα και γινόταν αντικείμενο αιχμηρής σάτιρας. Ελάχιστα δίδακτρα λάμβαναν όμως και οι γραμματικοί και οι ρήτορες. Η ανώτερη εκπαίδευση ήταν ανοιχτή σε λίγους επίλεκτους και όσοι την ακολουθούσαν προορίζονταν για μέλη της πολιτικής και της πολιτιστικής αφρόκρεμας της Ρώμης.
Ο γραμματικός δίδασκε τα αγόρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση γραμματική (φωνητική, μορφολογία και σύνταξη), ελληνικό πνεύμα, ιστορία, γεωγραφία, αστρονομία και φυσική. Η ελληνική και η λατινική λογοτεχνία αποτελούσα επίσης τμήμα του αναλυτικού προγράμματος.
Η μόρφωση ενός νεαρού αριστοκράτη ολοκληρωνόταν όταν κατείχε πλήρως την ρητορική τέχνη που τον δίδασκε ο ρήτορας. Ο νεαρός Ρωμαίος διδασκόταν τους απαραίτητους υφολογικούς κανόνες μιας σοβαρής συζήτησης και κυρίως τη δημόσια διάλεξη. Η άρτια γνώση της ρητορικής εξασφάλιζε επιτυχημένη πορεία στην πολιτική και στον δημόσιο βίο.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic