Λίγα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο ο ελλαδικός χώρος συνταράσσεται από την εισβολή ενός άλλου ελληνικού φύλου. Ο εισβολείς αυτοί ήταν οι Δωριείς. Τα μυκηναϊκά κέντρα καταστρέφονται και ο κάτοικοι τους διασκορπίζονται. Την τύχη της ηπειρωτικής Ελλάδας έχει και η μυκηναϊκή Κρήτη, που πλέον γίνεται δωρική.
Δωρική Κρήτη
Οι νέοι κυρίαρχοι της Κρήτης, για να στερεώσουν την εξουσία τους οργάνωσαν εκτεταμένους οικισμούς στο νησί. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, ο Τεύταμος, ή Τέκταμος, γιος του Δώρου, γενάρχη των Δωριέων, ίδρυσε την πρώτη δυναστεία στο νησί, μόλις μια γενιά έπειτα από την ίδρυση των δωρικών κέντρων της Πελοποννήσου. Ο Πόλλις και ο Δελφός από την Σπάρτη και ο Αλθαίμενης από το Άργος αναφέρονται ως οι πρώτοι οικιστές, οι πρώτοι στην κεντρική Κρήτη και ο τελευταίος στη δυτική. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα Δωριείς από την Αργολίδα έρχονται άποικοι στην Κρήτη.
Μια ισχυρή ένδειξη για τον εκδωρισμό της Κρήτης είναι η παρουσία στο νησί και των τριών δωρικών φύλων, των Υλλαίων, των Δυμάνων και των Παμφύλων. Σε κρητικές επιγραφές αναφέρονται και άλλα δωρικά φύλα. Ίσως όμως τα ονόματα των επιγραφών να αναφέρονται σε εντοπίους ευγενείς που αναγνώρισαν τους Δωριείς και αναγνωρίστηκαν από αυτούς σαν ισότιμοι στη διαμόρφωση των νέων κοινωνιών στις κρητικές πόλεις. Το σίγουρο είναι ότι στη χαραυγή των ιστορικών χρόνων η Κρήτη έχει δωρική φυσιογνωμία και ως το τέλος της αρχαιότητας θα είναι από τις πιο αυστηρές δωρικές περιοχές.
Στην δωρική εποχή της Κρήτης η τέχνη δεν δημιουργεί πια μεγάλα έργα και η γραφή εξαφανίζεται. Τα πρώτα χρόνια οι εισβολείς οχυρώνονται σε απρόσιτες ακροπόλεις. Οι συγκρούσεις μεταξύ εισβολέων και εντοπίων είναι σκληρές. Μετά από κοσμογονικές μεταβολές οργανώνεται ο στρατιωτικός βίος και η νέα κρητική κοινωνία.
Κατά τον 9ο αιώνα φαίνεται να δημιουργήθηκαν ευνοϊκότερες συνθήκες ζωής και αναφέρονται και αρχίζει η οργάνωση και άλλων κέντρων. Η δυτική Κρήτη παρουσιάζει αυτήν την περίοδο σημαντική ανάπτυξη, που αποδίδεται στην εγκατάσταση αποίκων από την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι σχέσεις με την Ανατολή των προγενέστερων περιόδων αποκαθίστανται.
Στους Δωριείς οφείλεται και η δημιουργία των πρώτων ναών. Κοντά στο χωριό Πιτσίδια Μεσαράς βρίσκεται ένας ναός που χρονολογείται τον 10ο αιώνα και θεωρείται ο αρχαιότερος ναός των ιστορικών χρόνων στον ελλαδικό χώρο.
Δωρική κοινωνία της Κρήτης
Η δωρική κοινωνία της Κρήτης ήταν οργανωμένη όπως όλες οι δωρικές κοινωνίες. Την αποτελούσαν τρεις τάξεις: οι ελεύθεροι, οι περίοικοι ή υπήκοοι και οι δούλοι. Οι ελεύθεροι που ήταν κυρίως οι Δωριείς είχαν αποκλειστικά την πολιτική και στρατιωτική εξουσία και νέμονταν τη γη, που την καλλιεργούσαν πολυάριθμοι δούλοι. Για να επιβάλουν και να διαιωνίσουν την εξουσία τους οι Δωριείς είχαν οργανώσει ένα σύστημα αντίστοιχο με αυτό της Σπάρτης.
Οι ελεύθεροι πολίτες ήταν οργανωμένοι σε «φρατρίες«, δηλαδή ομάδες πολεμιστών που λέγονταν «εταιρείες». Όσοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα ονομάζονταν «απέταιροι». Υπήκοοι ή περίοικοι ονομάζονταν οι εντόπιοι κάτοικοι της Κρήτης. Ήταν κυρίως αγρότες που κράτησαν τις περιουσίες τους και πλήρωναν φόρο στους Δωριείς. Στην τάξη αυτή συγκαταλέγονται και ο έμποροι και οι ναυτικοί, καθώς και οι κάθε είδους δημιουργοί (τεχνίτες). Όλοι αυτοί δεν είχαν ιδιαίτερους λόγους να μην στέργουν το δωρικό καθεστώς, γι’ αυτό και δεν αναφέρεται καμία επανάσταση εναντίον των Δωριέων.
Οι δούλοι ήταν πολυάριθμοι. Σε αυτούς συγκαταλέγονταν οι παλαιοί κάτοικοι της Κρήτης που υποτάχθηκαν στους Δωριείς καθώς και αιχμάλωτοι πολέμου. Καλλιεργούσαν τους κλήρους των ευγενών και έπαιρναν ελάχιστο μέρος από τα εισοδήματα. Οι δούλοι διακρίνονταν σε δύο τάξεις: τους δημόσιους που ονομάζονταν «μινωίται» και τους ιδιωτικούς που ονομάζονταν «αφαμιώται». Οι ίδιοι λέγονταν και «κλαρωταί» γιατί καλλιεργούσαν τους «κλάρους» των ευγενών. (κλάροι=κλήροι, το «η» γίνεται «α» στη δωρική διάλεκτο). Ακόμη υπήρχε κάποιο νομικό καθεστώς που ρύθμιζε τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των δούλων.
Οι Δωριείς κατήργησαν αμέσως την πατριαρχική βασιλεία στην Κρήτη και οργάνωσαν ολιγαρχικά πολιτεύματα. Τα μεγάλα δωρικά γένη αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση. Τα όργανα της πολιτείας είναι τρία: α) οι Κόσμοι, που είναι οι άρχοντες των κτητικών πόλεων. Ο αριθμός τους ποικίλει κατά πόλη. Γενικά όμως είναι 4-11. Λέγονται επίσης «άρχοντες», «κοσμήτορες και «δαμιουργοί» (δημιουργοί). Εκλέγονταν από τα μεγάλα δωρικά γένη και η θητεία τους διαρκούσε ένα έτος. Η επανεκλογή τους στο αξίωμα απαγορευόταν για περίπου δέκα χρόνια. Το συμβούλιο των κόσμων ονομαζόταν «ευνομία» και οι αρμοδιότητες τους ήτα αντίστοιχες με τον Εφόρων της Σπάρτης. Ο πρώτος μεταξύ των Κόσμων λεγόταν «πρωτόκοσμος» ή «κοσμόπολις». Αυτός έδινε το όνομα του έτος της αρχής του, όπως ο επώνυμος Άρχοντας στην Αθήνα.
β) Η Γερουσία ή Βουλή. Ήταν σώμα βουλευτικό και απαρτιζόταν από τους Κόσμους που επέδειξαν ιδιαίτερη δραστηριότητα κατά τη άσκηση του έργου τους. Οι Γέροντες με την εμπειρία τους βοηθούσαν τους κόσμους και τους οδηγούσαν στη λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν ενδείξεις ότι είχαν και δικαστική εξουσία. Οι Γέροντες ήταν ισόβιοι και ανεύθυνοι.
γ) Η Εκκλησία. Ήταν συνέλευση των ελεύθερων πολιτών σε τακτές ημέρες ή σε έκτακτες περιστάσεις. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η εκκλησία δεν είχαν άλλες αρμοδιότητες, παρά μόνο να επικυρώνει τις αποφάσεις των Κόσμων και της Γερουσίας. Οι αρχαίοι συγγραφείς, ιδίως ο Πολύβιος, διαπιστώνουν ότι το πολίτευμα στην Κρήτη δεν ήταν τόσο αυστηρό, όσο στη Σπάρτη. Ήταν αριστοκρατικό με μία επίφαση δημοκρατίας.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
