Διπλή Πίστη

Μετά τον επίσημο εκχριστιανισμό των Ρώσων, το Κίεβο και τα περίχωρα του, μαζί με άλλες πόλεις, εγκατέλειψαν σχετικά γρήγορα τους παλαιούς θεούς. Αναμφίβολα θα είδαν τα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά πλεονεκτήματα που έφερε ο χριστιανισμός καθώς και τα εμφανή πολιτικά και εμπορικά πλεονεκτήματα της συμμετοχής τους στην ανερχόμενη χριστιανοσύνη. Παρ’ όλα αυτά, οι ιστορικοί εντοπίζουν μια περίοδο σχεδόν δύο αιώνων, από τον 11ο αιώνα μέχρι τον 13ο αιώνα, οπότε στη Ρωσία επικρατεί διπλή πίστη. Δηλαδή η παλιά πίστη συνυπήρχε σε κάποιο βαθμό με τη νέα, ακόμα και στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας και πιο μορφωμένα αστικά κέντρα.

Διπλή Πίστη
Προσωποποίηση της Μάσλινιτσα

Πολύ καιρό αφού χάθηκε η δόξα του Κιέβου και το κέντρο εξουσίας μεταφέρθηκε από τη γη των Ανατολικών Σλάβων στο Μοσκόβγε, η ενδοχώρα της Ρωσίας συνέχιζε να εκδηλώνει στις ιερές παραδόσεις της μια μοναδική μίξη χριστανικών και προχριστιανικών δοξασιών. Ο κόσμος κατέφευγε τόσο στις χριστιανικές προσευχές όσο και στα παγανιστικά ξόρκια για την εκπλήρωση των επιθυμιών του.

Μαγικές ρίζες, δέρματα και κρανία φιδιών φοριόταν ως φυλαχτά μαζί με το χριστιανικό σταυρό. Τα δαιμόνια των δασών και του νερού συνέχιζαν να ζουν στη λαϊκή φαντασία μαζί με τους αγγέλους και τα χερουβείμ. Οι μεγάλες γιορτές, όπως οι ιερές μέρες του χειμώνα μεταξύ Χριστουγέννων και Θεοφανείων με τα ξεφαντώματα και τις μεταμφιέσεις σε «μαλλιαρά» ζώα, ή η Μάσλινιτσα (βδομάδα του Βουτύρου) με τα πυροτεχνήματα, τη λαιμαργία και την καταστροφή ενός ομοιώματος του χειμώνα, αποκάλυπταν το παγανιστικό υπόβαθρο κάτω από τη χριστιανική επιφάνεια.

Οι άγιοι που απεικονίζονται στις ρωσικές εικόνες αναφέρονταν ως «θεοί». Τη συνήθεια αυτή, που ακόμα δεν έχει εκλείψει εντελώς, την καταδίκαζε η Εκκλησία ως κατάλοιπο της παγανιστικής νοοτροπίας. Αυτοί οι άγιοι απαντούν μεταξύ των ηρώων τις λεγκέντι και στα ιερά ποιήματα, και ορισμένες φορές στις μπιλίνι και στους μύθους του υπερφυσικού, όπου υπερασπίζονται τους θνητούς εναντίον των δυνάμεων του σκότους.

Στις δοξασίες και τα ήθη των κοινών ανθρώπων οι ορθόδοξοι άγιοι έχουν αναμεμειγμένα χριστιανικά και προχριστιανικά γνωρίσματα, όπως είναι η περίπτωση της Πιάτνιτσα. Η μορφή της συγχεόταν με τις «δώδεκα Παρασκευές», που ήταν οι ανεπίσημες μέρες ειδικής νηστείας και αφοσίωσης, οι οποίες προσωποποιούνταν και αυτές επίσης από τους χωρικούς.

Ο Γκεόργκι/Γεώργιος (γνωστός κοινώς ως Γεγκόρι) ήταν από τη μια μεριά ο «Γεγκόρι ο γενναίος», που διέδωσε τις αξίες του χριστιανισμού στους ειδωλολάτρες και σκότωσε το δαιμονικό δράκο, και από την άλλη ήταν ο «Γεγκόρι της Άνοιξης», που θέρμαινε τη γη ύστερα από τους πάγους του χειμώνα και προστάτευε τα βοοειδή και τα άλογα στη βοσκή από τα άγρια θηρία. Παραδόξως, εμφανίζεται επίσης στις μπιλίτσκι ως το alter ego του δαίμονα των δασών, καθώς είναι ο κύριος των λύκων που τους υποδεινύει τα άρρωστα ή πληγωμένα ζώα, για να τα σκοτώσουν και να τα φάνε. Μόνο μερικοί όμως χριστιανοί άγιοι συνδέονται ξεκάθαρα με τις παγανιστικές θεότητες.