Ο θεσμός των επαρχιακών δραγουμάνων (διερμηνέων)που ίσχυε στις τουρκοκρατούμενες χώρες εφαρμόστηκε και στην Κρήτη. Οι Γραμματικοί της Πόρτας, όπως ονομάστηκαν αυτοί οι δραγουμάνοι, ήταν εντόπιοι τουρκομαθείς, που διορίζονταν ως επίσημοι διερμηνείς των πασάδων και ήταν βέβαια πρόσωπα της απολύτου εμπιστοσύνης τους.
Εκτός από την υπεύθυνη υπηρεσία του διερμηνέα οι Γραμματικοί της πόρτας συνεργάζονταν και με τον δεφτερδάρη για τα φορολογικά ζητήματα και είχαν επίσης τη ευθύνη για την εξεύρεση του προσωπικού των αγγαρειών και άλλων υπηρεσιών προς του Τούρκους αξιωματούχους. Είχαν στη διάθεση τους τρεις χριστιανούς υπαλλήλους, που τους βοηθούσαν στο έργο τους και ιδίως στην είσπραξη του φόρου της δεκάτης.
Στην αρχή τους Γραμματικούς της Πόρτας τους εξέλεγαν οι πρόεδροι (κετχουντάδες) των επαρχιών, αργότερα τον διορισμό τους τον πρότεινε στη κυβέρνηση ο ιεροδίκης (καδής) ή ο ίδιος ο πασάς της Κρήτης.
Έδρα του Γραμματικού της Πόρτας ήταν ο Χάνδακας, διατηρούσε όμως εκπροσώπους του στο Ρέθυμνο και στα Χανιά. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον πλήρη κατάλογο των Γραμματικών της Πόρτας, αλλά ο πρώτος Γραμματικός ήταν ο Ανδρέας Μηλιώτης από το χωριό Μαγαρίτες Μυλοποτάμου, συνεργάτης των Τούρκων ήδη από το 1646. Αργότερα απαγχονίστηκε στους Τούρκους στο χωριό του.
Τελευταίος Γραμματικός της Πόρτας αναφέρεται ο Λαζαράκης Ιορδάνου, ο οποίος όμως κατόρθωσε να σωθεί κατά τη μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου το 1821, μεταμφιεσμένος σε γυναίκα. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ο θεσμός αυτός καταργήθηκε οριστικά.
Οι περισσότεροι Γραμματικοί της Πόρτας ήταν άνθρωποι με μειωμένη εθνική και χριστιανική συνείδηση, άπληστοι, φιλοχρήματοι και αδίστακτοι καταπιεστές των ομοφύλων και ομοθρήσκων τους. Πολλά από τα δημοσιευμένα τουρκικά έγγραφα αναφέρονται ας αδικίες και καταπιέσεις Γραμματικών της Πόρτας.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών