Το πότε και το πώς δημιουργήθηκε ο πρώτος αποικισμός των Εβραίων στη γη της Χαναάν δεν είναι ακόμη βέβαιο. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ήταν σύγχρονος με την εποχή του πατριάρχη Αβραάμ, ενώ άλλοι θεωρούν ότι έλαβε χώρα σε μεταγενέστερη περίοδο.
Σύμφωνα με την επικρατέστερη διατύπωση, οι Εβραίοι ήταν αρχικά λαός νομάδων κτηνοτρόφων, διαιρεμένος σε φυλές, σύμφωνα με την παράδοση, ζούσαν σε επαρχίες της Μεσοποταμίας που βρέχονταν από τον Περσικό Κόλπο. Κατά το 2000π.Χ., ο πατριάρχης Αβραάμ οδήγησε το λαό του στη γη της Χαναάν, μια γη που ο θεός των Εβραίων ο Γιαχβέ, τους είχε υποσχεθεί υπό τον όρο να αφοσιωθούν αποκλειστικά στην λατρεία του.
Δεν είναι σαφείς οι ιστορικοί λόγοι για τους οποίους έγινε μια τέτοια μετανάστευση, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη οι πόροι της περιοχής της Μεσοποταμίας ήταν άφθονοι και δεν μαρτυρούνται συγκρούσεις με άλλους τοπικούς πληθυσμούς. Είναι πιθανόν η απάντηση να προκύψει από μία προσεκτικότερη ερμηνεία του βιβλικού κειμένου. Η Ουρ που αναφέρεται στην Αγία Γραφή ως η πατρίδα του Αβραάμ, δεν ταυτίζεται με τη γνωστή πόλη της Μεσοποταμίας αλλά με ένα ομώνυμο οικισμό που βρίσκεται στη σημερινή Τουρκία, και κατά συνέπεια, αρκετά μακριά από τος γόνιμες κοιλάδες της Μεσοποταμίας .
Όποια κι αν ήταν η αιτία της εξόδου, ο Αβραάμ και οι απόγονοι του, Ισαάκ και Ιακώβ, έζησαν για μια χρονική περίοδο στη γη της Χαναάν. Στη συνέχεια, πιθανόν εξαιτίας διαφορών με τους λαούς της περιοχής, οι Εβραίοι μετακινήθηκαν προς την Αίγυπτο, που εκείνη την εποχή ήταν υπό την κυριαρχία των εισβολέων Υξώς, όπου όμως τους επιβλήθηκαν υπερβολικοί φόροι και διώξεις, μέχρι να καταλήξουν στη δουλεία.
Προς το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ραμσή Β’, ο Μωυσής οδήγησε στους Εβραίους έξω από την χώρα με σκοπό να την επιστροφή τους στη γη της Χαναάν: η Έξοδος, που η Αγία Γραφή αφηγείται, ήταν μια μακρά πορεία, διαμέσου της ερήμου του Σινά, με επικεφαλής τον Μωυσή, ο οποίος δεν κατάφερε να φτάσει ποτέ στη γη της Επαγγελίας. Ήταν ο Ιησούς του Ναυή ο άνθρωπος που έφερε εις πέρας το δύσκολο εγχείρημα και οδήγησε τις φυλές του Ισραήλ στον τόπο όπου «έρεε μέλι και γάλα».
Η πλειονότητα των ερευνητών υποστηρίζει ότι ο Μωυσής είναι ιστορικό πρόσωπο που έζησε κατά το τέλος της Εποχής του Χαλκού, πιθανόν την εποχή του Αιγύπτιου φαραώ Ραμσή Β’ (1220-1224π.Χ.). Στα ιερά κείμενα δεν υπάρχει κάποια ακριβής χρονολογία, ενώ αναφέρεται μόνο ότι ο Μωυσής γεννήθηκε στην Αίγυπτο, παντρεύτηκε μια γυναίκα από τη γη της Μαδιάμ, δηλαδή μια νομάδα του Νεγκέβ και στη συνέχεια μια γυναίκα από την Αιθιοπία και τέλος ότι πέθανε στο όρος Νεβώ στην Ιορδανία, όπου πιθανώς θάφτηκε. Παρ’ όλα αυτά, μολονότι πραγματοποιήθηκαν πολλές έρευνες, ο τάφος του δεν εντοπίστηκε ποτέ, γεγονός που αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά μυστήρια της βιβλικής αρχαιολογίας.
Η συνύπαρξη των Εβραίων και των Χαναναίων δεν πρέπει ωστόσο να ήταν ειρηνική, αν εμπιστευτούμε τα κείμενα της Αγίας Γραφής, και κυρίως το σημείο όπου αναφέρεται ότι οι Εβραίοι επιμένουν να αποφεύγουν κάθε επαφή με το χαναναϊκό πληθυσμό εξαιτίας της ειδωλολατρικής θρησκείας των τελευταίων. Οι Εβραίοι, άλλωστε, ήταν μονοθεϊστές, ενώ οι Χαναναίοι λάτρευαν τον πατέρα-θεό Ελ, σύζυγο της Ασερά, μητέρας εβδομήντα θεών, ανάμεσα στους οποίους ο ισχυρός Βάαλ και η αδελφή του Ανάτ. Αντίθετα, ορισμένα μυθολογικά θέματα κοινής σημιτικής ρίζας έφερναν πιο κοντά τους δύο πολιτισμούς και επηρέασαν βαθιά τη μεταγενέστερη εβραϊκή παράδοση. Επιπλέον, γεγονός αποτελεί ότι οι Εβραίοι πήραν την αλφαβητική γραφή από τους Χαναναίους.
Με πληοφορίες από: nationalgeographic