Ως Γαία αναφέρεται μία από τις πιο αρχαίες θεότητες, που λατρευόταν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Στα έργα του Ομήρου ή Θεότητα δεν έχει ακόμη τη σπουδαιότητα που αποκτά στη «Θεογονία» του Ησιόδου, γιατί ο Όμηρος αναφέρει περισσότερο σαν θεά της στερεάς ουσίας της γης, της γονιμότητας και της τεκνοποιΐας την Τηθή και σαν θεό των θαλασσών και του υγρού στοιχείου, γενικότερα, τον Ωκεανό.
Η Γαία αρχίζει να εμφανίζεται στην φαντασία των αρχαίων Ελλήνων σαν το γήινο στοιχείο και σαν ένα τεράστιο πλάσμα από όπου γεννήθηκαν όλα τα υπάρχοντα πάνω στη γη. Ο Αισχύλος τη εξυμνεί στις «Δαναΐδες» του, και περιγράφει το γάμο της με τον Ουρανό.
Από το γάμο αυτό γεννήθηκε πρώτος ο Ωκεανός, ο ποταμός των ποταμών και ο μεγαλύτερος από τους έξι Τιτάνες και τις έξι Τιτανίδες. Έπειτα, η Γαία και ο Ουρανός γέννησαν τους τρεις Κύκλωπες, το Βρόντη, το Στερόπη και τον Άργη, και μετά από αυτούς, άλλα τρία γιγαντιαία και τερατόμορφα πλάσματα, τον Κόττο, τον Βρυάρεο και τον Γύη, που είχαν πενήντα κεφάλια και εκατό χέρια. Εκτός από τους παραπάνω αναφέρονται και άλλα πλάσματα σαν παιδιά του Ουρανού και της Γαίας.
Κάποτε ο Ουρανός θέλησε να σταματήσει αυτή την τερατώδικη τεκνογονία και κάθε παιδί του, που γεννιόταν, το βύθιζε στα σπλάχνα της μάνας του, τη Γαία ή το έριχνε στα Τάρταρα. Η Γαία θύμωσε, όμως, για αυτή την πράξη του Ουρανού, και ξεσήκωσε εναντίον του το πιο έξυπνο και δυνατό από τα παιδιά της, τον Κρόνο, που ακρωτηρίασε τον πατέρα του κόβοντας του τα γεννητικά όργανα και από το αίμα που χύθηκε γεννήθηκαν οι Γίγαντες, οι Ερινύες και οι Μέλιες Νύμφες. Το έργο της αναπαραγωγής του Ουρανού και τη Γαίας συνέχισαν ο Κρόνος και η Ρέα.
Σε λίγο η δημιουργία σταματά και πάλι μιας και ο Κρόνος καταβροχθίζει τα παιδιά που κάνει με τη Ρέα. Ένα από τα παιδιά τους ξέφυγε από αυτό κακό, με πονηριά της Ρέας, ο Δίας, που ανατράφηκε στην Κρήτη από τη γιαγιά του Γαία και όταν μεγάλωσε κατάφερε να δέσει τον Κρόνο και να τον αναγκάσει να ξαναφέρει στη ζωή όσα παιδιά του είχε καταβροχθίσει. Η τιμωρία του Κρόνου ξεσήκωσε εναντίον του Δία τους Τιτάνες, τους αδελφούς του Κρόνου. Ο Δίας με τη βοήθεια των Γιγάντων και με μερικούς από τους Τιτάνες, όπως η Θέμιδα και η Μνημοσύνη, συνέτριψε τους Τιτάνες.
Η παραπάνω μάχη συμβολίζει την επικράτηση του φυσικού νόμου και της τάξης, πάνω στις αναταραχές και τις εξεγέρσεις των φυσικών στοιχείων. Σαν τελευταία πράξη της Τιτανομαχίας στάθηκε η πάλη του Δία με τον Τυφώνα, το γιο της Γαίας και του Τάρταρου. Από τότε ο Δίας έγινε πατέρας των θεών και κυβερνούσε τη Γη.
Ναοί προς τιμήν της Γαίας υπήρχε στην Ήλιδα και στην Αχαΐα. Στην Ολυμπία ο χώρος, όπου υπήρχε μαντείο και βωμός της Γαίας, ονομαζόταν Γαίον.
