Η ιστορία της Βυζαντινής Κρήτης διαιρείται σε τρεις περιόδους: Η πρώτη βυζαντινή περίοδος της Κρήτης καλύπτει τους χρόνους από 330 μέχρι το 824, οπότε και το νησί έπεσε στα χέρια των Αράβων. Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνει τη σκοτεινή περίοδο της αραβοκρατίας και η τρίτη από την επανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς το 961 έως το 1204, οπότε και αρχίζει η Βενετοκρατία στο νησί.
Η Κρήτη ως την εποχή του Διοκλιτιανού ήταν κομμάτι της επαρχίας Κυρήνης. Ο Μέγας Κωνσταντίνος την προσάρτησε στη διοικητική περιφέρεια του Ιλλυρικού, όπως ονομαζόταν τότε η νότια χερσόνησος του Αίμου. Θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως το Κοινόν των Κρητών, φαίνεται πως διατηρήθηκαν ως τον 4ο αιώνα. Με την οργάνωση των θεμάτων η Κρήτη αποτέλεσε ιδιαίτερο θέμα.
Διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο καθώς και έδρα του προκαθημένου της Κρητικής Εκκλησίας αποτέλεσε η Γόρτυνα. Για τον πληθυσμό της Κρήτης την πρώτη Βυζαντινή περίοδο μόνο ενδείξεις έχουμε. Αν λάβουμε υπόψιν ότι στους χρόνους πριν την Αραβοκρατία η νήσος είχε 21 επισκοπές και η κάθε επισκοπή αντιστοιχούσε σε 12.000 ψυχές, τότε ο πληθυσμός της Κρήτης ήταν περίπου 250.000 εκείνη την εποχή. Ο πληθυσμός αυτός είναι αμιγώς ελληνικός και ορθόδοξος. Υπάρχουν ελάχιστοι εξελληνισμένοι Εβραίοι, οι οποίοι ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Η οικονομία της Βυζαντινής Κρήτης είναι κυρίως αγροτική και ποιμενική. Το εμπόριο δεν φαίνεται να είναι πολύ σημαντικό. Το νησί όμως από γενική άποψη ευημερούσε.
Στην Κρήτη συχνές ήταν οι επιδημίες και μάλιστα της πανώλους. Ασφαλώς θα δοκιμάστηκε από τη επιδημία που ξεκίνησε από την Αίγυπτο το 542μ.Χ. και εξαπλώθηκε σε όλη την Μεσόγειο, όπως μαρτυρεί ο ιστορικός Προκόπιος.
Δυστυχώς οι επιδρομές αλλοφύλων δεν έλειψαν και από το νησί της Κρήτης. Σλάβοι επέδραμαν το 623. Από τα μέσα του 7ου αιώνα άρχισε να διαφαίνεται η αραβική απειλή. Ο αραβικός στόλος ενεργεί επιδρομές στα νησιά και στα παράλια του χριστιανικού κόσμου και η Κρήτη υποφέρει συχνά. Οι αραβικές επιδρομές συνεχίστηκαν ως την οριστική κατάληψη του νησιού το 824. Κάνει μεγάλη εντύπωση πως ο αυτοκρατορικός στόλος αδυνατεί να προστατεύσει μία τόσο ευαίσθητη περιοχή. Είναι γεγονός επίσης ότι η Κρήτη δεν διέθετε ισχυρή άμυνα τους δύσκολους εκείνους καιρούς.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
