Κατά την εποχή του Σιδήρου στην Κεντρική Ιταλία αναπτύχθηκε ο πολιτισμός Βιλανόβα. Η Βιλανόβα ήταν ένας οικισμός κοντά στην Μπολόνια, όπου τον 9ο μ.Χ. αιώνα ήρθαν στο φως τα πρώτα ευρήματα που αποδείκνυαν την ύπαρξη αυτού του πολιτισμού. Ο πολιτισμός Βιλανόβα χρονολογείται μεταξύ 9ου και 8ου π.Χ. αιώνα και αντιπροσωπεύει το πρώιμο στάδιο δημιουργίας του ετρουσκικού πολιτισμού. Καθώς επιδεικνύει συνεκτικά στοιχεία με την προγενέστερη Εποχή του Χαλκού έχει ονομαστεί Πρώιμη Εποχή Βιλανόβα.
Τον 9ο πΧ. αιώνα άρχισαν να χτίζονται οι πρώτοι οικισμοί που αργότερα θα εξελίσσονταν σε μεγάλα ετρουσκικά κέντρα. Πρόκειται για μικρές ομάδες χωρικών που τοποθετούνται είτε κοντά η μία στην άλλη είτε σε στρατηγικά σημεία, κοντά σε κτήματα και φυσικές πηγές ή σε κόμβους επικοινωνίας.
Για να σχηματίσουμε άποψη για τους οικισμούς έχουμε στη διάθεση μας μόνο τα ευρήματα από το χωριό Βιλανόβα της Ταρκουίνια και τις τεφροδόχους, πάνω στις οποίες απεικονίζονταν οι κατοικίες. Από αυτά τα στοιχεία συμπεραίνεται ότι τα χωριά αποτελούνταν από απλές καλύβες που είχαν κυκλικό, ορθογώνιο, τετράγωνο ή οβάλ σχήμα. Οι τοίχοι ήταν φτιαγμένοι από φθαρτά υλικά. Αρχικά κατασκεύαζαν έναν σκελετό με ξύλινους πασσάλους καρφωμένους στο έδαφος και στη συνέχεια έφτιαχναν τους τοίχους χρησιμοποιώντας κλαδιά και καλάμια. Η στέγη στηριζόταν σε δοκάρια που διασταυρώνονταν στην κορυφή και καλύπτονταν από άχυρο. Στη μία πλευρά άνοιγαν είσοδο ενώ στις άλλες παράθυρα. Τέλος, στη στέγη άφηναν πάντα μια μικρή τρύπα, ώστε να φεύγει ο καπνός.
Κάποιες τεφροδόχοι σε σχήμα καλύβας είναι διακοσμημένες με γεωμετρικά μοτίβα, ενώ τα δοκάρια που στήριζαν την οροφή είχαν προτομές πτηνών στο τελείωμα τους. Επιπλέον, κάθε χωριό χτιζόταν δίπλα σε μια νεκρόπολη. Η πιο διαδεμένη νεκρική τελετή ήταν η αποτέφρωση, αλλά υπήρχαν και δείγματα ενταφιασμού. Στις νεκροπόλεις συχνά υπήρχαν και οι δύο τύποι τελετής. Οι θαλαμοειδείς τάφοι σκάβονταν στο έδαφος, μερικές φορές επικαλύπτονταν με πέτρες, και μέσα σε αυτούς τοποθετούνταν η τεφροδόχος και μερικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης: πόρπες και χάντρες για τις γυναίκες, ξυριστικές λεπίδες για τους άνδρες. Η τοποθέτηση όπλων ήταν σπανιότερη.
Η τεφροδόχος ήταν μια πήλινη λάρνακα αμφικωνικού σχήματος που σκεπαζόταν με ένα επίσης πήλινο κάλυμμα, ορισμένες φορές σε σχήμα περικεφαλαίας ή είχε σχήμα καλύβας. Από τους τάφους δεν αντλούμε πληροφορίες για το βιοτικό επίπεδο και την κοινωνική θέση των νεκρών ενώ οι λεπτομέρειες που επιτρέπουν τον διαχωρισμό των γυναικών από τους άνδρες είναι ελάχστες.
Τα κεραμικά του πολιτισμού Βιλανόβα
Τα κεραμικά που κατασκευάστηκαν την πρώτη περίοδο που αναπτύχθηκε ο πολιτισμός Βολανόβα στερούνταν ποικιλίας σχημάτων, ήταν πήλινα και διακοσμημένα με την τεχνική της χαρακτικής. Τα πιο συνήθη διακοσμητικά θέματα ήταν οι γραμμές, οι κοκκίδες, οι γραμμές ζιγκ ζαγκ, οι μαίναδροι, τα τρίγωνα και οι ομόκεντροι κύκλοι. Για να τα χαράξουν, χρησιμοποιούσαν ένα εργαλείο, σαν χτένα με πολλές αιχμηρές μύτες. Πολύ χαρακτηριστική ήταν η παραγωγή των δικωνικών πήλινων αγγείων, τα οποία, πιθανότατα, είχαν και οικιακή χρήση, όπως τα κύπελλα.
Υπάρχουν και πιο ασυνήθιστα σχήματα δοχείων, όπως οι ασκοί, που είχαν σχήμα ζώου και πλαστικές λεπτεμέρειες. Ανεκτίμητης αξίας θεωρείται ένα ασκός που φυλάσσεται στην Μπολόνια: το κυρίως σώμα του δοχείου μοιάζει με βοοειδές και πάνω σε αυτό είναι ενσωματωμένη η μορφή ενός έφιππου πολεμιστή.
Μετά την εμφάνιση των πρώτων ελληνικών αποικιών, μέσα 8ου π.Χ. αιώνα, στην Ετρουρία άρχισαν να κατασκευάζονται τα πρώτα δείγματα μιας πιο εξελιγμένης κεραμικής. Τα αγγεία πλέον φτιάχνονταν από άργιλο και οι διακοσμήσεις αρχίζουν να ζωγραφίζονται. Πρόκειται για ευβοϊκά κύπελλα με παραστάσεις γεωμετρικού ρυθμού. Αντλώντας έμπνευση από αυτές τις επιρροές και ίσως χάρη στις τεχνικές που μεταλαμπαδεύτηκαν στην Ετρουρία, δημιοργήθηκαν τα πρώτα εργαστήρια κεραμικής.
Εκεί η τεχνοτροπία των ελληνικών αγγείων, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με την κατανάλωση κρασιού, εμπλουτίζεται με τοπικά στοιχεία. Έχει πιστοποιηθεί η παρουσία ενός καλλιτέχνη με καταγωγή από την Εύβοια: Διασώζεται ένας κρατήρας με κάλυμμα, η λαβή του οποίου είναι πιστό αντίγραφο ευβοϊκού κυπέλλου, και είναι διακοσμημένος με παράλληλες γραμμές, πτηνά και ρόμβους.
Τα μπρούτζινα χειροτεχνήματα
Η Ετρουρία ήταν πλούσια σε μεταλλοφόρες πηγές, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν νωρίς η εκμετάλλευση και η επεξεργασία των μετάλλων. Ο τομέας αυτός επηρεάστηκε αρκετά και από την επαφή και είχαν ήδη αναπτύξει αξιοσημείωτες τεχνικές επεξεργασίας. Τα αντικείμενα που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Βολανόβα είναι κατά κύριο λόγο από μπρούντζο και σπανιότερα από σίδηρο. Στους τάφους των γυναικών έχουν ανακαλυφθεί διαφόρων ειδών καρφίτσες, χτενάκια και βραχιόλια, ενώ το πιο συχνό αντικείμενο στους τάφους ανδρών είναι οι ξυριστική λεπίδα που πολλές φορές ήταν ζωγραφισμένη με σκηνές από κυνήγι ή με γεωμετρικά μοτίβα.
Εξαιρετικής κατασκευής είναι και ορισμένες χάλκινες ζώνες με πολύ προσεγμένη διακόσμηση, που περιλαμβάνει γεωμετρικά σχήματα, καρφιά που εξέχουν ή σειρές από ομόκεντρους κύκλους. Υπάρχουν και είδη που εντάσσονται στον πολεμικό εξοπλισμό, όπως τα μεγάλα μπρούτζινα σπαθιά, οι περικεφαλαίες με λοφία και οι ασπίδες. Ακόμα και αυτά τα αντικείμενα είναι επιμελώς διακοσμημένα. Μερικά έχουν ενσωματωμένα στρογγυλά επιθέματα, γεγονός που τα καθιστά ιδανικότερα για απόκρουση χτυπημάτων.
Η σταδιακή αύξηση των μεταλλικών αντικεμένων στους τάφους αντανακλά την πρώτη διεργασία κοινωνικής διαφοροποίησης μέσα στην κοινότητα. Η κατοχή περισσότερων μπρούτζινων χειροτεχνημάτων αποδεικνύει την οικονομική ευμάρεια και, κατά συνέπεια, την ανώτερη κοινωνική θέση. Το ίδιο ακριβώς μαρτυρούν και αντικείμενα που υποδείκνυαν την παρουσία αλόγων.
Πλέον, οι τάφοι παρουσιάζουν ανομοιογένεια, σε αντίθεση με την πρώιμη εποχή του πολιτισμού της Βιλανόβα, και αποδεικύνουν τη δημιουργίας μιας ανερχόμενης αριστοκρατίας που ο πλούτος πήγαζε από την ιδιοκτησία των φυσικών πηγών και άρχιζε να επιδεικνύει την δύναμη της μέσα από το κυνήγι και τα συμπόσια, δύο εθιμοτυπικές διαδικασίες που ωρίμασαν όταν ξεκίνησε η επιρροή της Ανατολής.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μπρούτζινα ευρήματα της περιόδου κατά την οποία άνθισε ο πολιτισμός Βιλανόβα είναι μία τεφροδόχος με πολύ πλούσια πλαστική διακόσμηση στο κάλυμμα και στα τοιχώματα. Κεντρικός ήρωας της σκηνής είναι ένα τέρας σε άγρια κατάσταση δεμένο με αλυσίδα. Κάποιοι θεωρούν ότι πρόκειται για πραγματικό ζώο, κάποιοι άλλοι το θεωρούν τοτεμική μορφή. Το ζώο περιστοιχίζεται από ανδρικές μορφές που κρατούν δόρατα, ενώ μια ακόμα σειρά ίδιων ανδρικών μορφών διακοσμεί και τα τοιχώματα. Εδώ εκτός από τους οπλισμένους με δόρυ πολεμιστές αναπαρίστανται επίσης και ένας κυνηγός και ένας άνθρωπος έτοιμος να οργώσει.
Η κυκλική παράταξη των μορφών και η κίνηση τους παραπέμπουν σε κάποιου είδους τελετουργικού χορού, ενδεχομένως για να ευνοηθούν το κυνήγι και η σοδειά, όπως υποδεικνύουν οι μορφές του κυνηγού και του γεωργού. Κάποιες μορφές που φέρουν ιδιόμορφα καλύμματα κεφαλής ωθούν στην σκέψη ότι πρόκειται για διακεκριμένες προσωπικότητες της κοινότητας που υμνούν τη δύναμη τους επιδεικνύοντας τα σύμβολα της ανερχόμενης αριστοκρατίας: τα όπλα, το κυνήγι και την ιδιοκτησία γης.
Με πληροφορίες από nationalgeographic