Οι παλιοί αρχιτεκτονικοί τύποι επιβίωσαν μέχρι τον 7ο π.Χ. αιώνα. Η αρχιτεκτονική της Γεωμετρικής εποχής δεν έχει μνημειακό χαρακτήρα. Τα θεμέλια και το κατώτερο τμήμα των οικοδομημάτων κατασκευάζονταν από μικρούς αργούς λίθους, ενώ το ανώτερο ήταν φτιαγμένο από ωμές πλίνθους. Από τον 8οπ.Χ. αιώνα είχαν ήδη αρχίσει να εκφράζονται οι μνημειώδεις τάσεις, από τις οποίες θα εξελιχθεί κατά τον 7οπ.Χ. αιώνα ο τυπικός ελληνικός ναός, που ήταν η μακριά ορθογώνια αίθουσα, συχνά με κιονοστοιχία κατά το μακρό της άξονα. Τα οικοδομήματα διακρίνονται σε τέσσερις τύπους.
Αρχιτεκτονικοί τύποι
Στον α’ τύπο ανήκουν τα επιμήκη, ορθογώνια οικοδομήματα με είσοδο στη μία στενή πλευρά. Τέτοιου είδους οικοδόμημα είναι ο ναός στο Θέρμο της Αιτωλίας, που διαιρείται σε τρεις ανισομεγέθεις χώρους. Το κτίριο αυτό χρονολογείται από τους μελετητές στον 10ο ή τον 8ο π.Χ. αιώνα. Στο τέλος της γεωμετρικής περιόδου φαίνεται ότι το οικοδόμημα αυτό με κιονοστοιχία, που είχε καμπύλο περίγραμμα στην πίσω στενή πλευρά.
Στον 8οπ.Χ. αιώνα ανήκει κατά μία άποψη και ο ναός της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη, από την οποία σώθηκε μόνο το θεμέλιο. Το θεμέλιο ήταν φτιαγμένο από κροκάλες του ποταμού Ευρώτα, ενώ ο τοίχος ήταν πλίνθινος με ξυλοδεσιά (πλαισιωτή κατασκευή). Και αυτό μακρόστενο οικοδόμημα με εσωτερική κιονοστοιχία από εννέα στηρίγματα, με βωμό μπροστά από τη στενή πλευρά της εισόδου, τέμενος με χαλικωτό δάπεδο και περίβολο. Κατά τον μακρό άξονα υπήρχε σειρά λεπτών πλακών που στήριζε ξύλινα στηρίγματα. Επειδή ο ναός της Ορθίας Αρτέμιδος δεν είχε ορθοστάτες, χρησιμοποιήθηκαν λεπτές λίθινες πλάκες που έντυναν εξωτερικά τον πλίνθινο τοίχο. Δεν είναι γνωστή η μορφή της εισόδου του οικοδομήματος αλλά δεν είναι απίθανο να υπήρχαν παραστάδες και αετωματική απόληξη της στέγης.
Σύγχρονο και ίδιου τύπου οικοδόμημα με σειρά στηριγμάτων εσωτερικά επίσης, είναι το γεωμετρικό Ηραίο της Σάμου, που γύρω στον 8ο π.Χ. αιώνα περιβλήθηκε από κιονοστοιχία. Ενδιαφέρον είναι ότι η βάση του λατρευτικού αγάλματος, του ξόανου της Ήρας, βρισκόταν δεξιότερα από τον άξονα της κεντρικής «κιονοστοιχίας» του ναού, προφανώς για να μπορεί το λατρευτικό άγαλμα να έχει θέα προς το βωμό. Όλα αυτά τα οικοδομήματα θα στεγάζονταν με αμφικλινή στέγη. Τρίκλιτος οίκος, με διπλή κιονοστοιχία εσωτερικά, είναι ο ενδιαφέρων υστερογεωμετρικός ή πρώιμος αρχαϊκός ναός στα Ύρια της Νάξου.
Στον β’ τύπο οικοδομημάτων των γεωμετρικών χρόνων ανήκουν ορθογώνια επιμήκη οικοδομήματα με είσοδο στη μία μακριά πλευρά, όπως στον Ολούντα της Κρήτης και στο Θορικό της Αττικής.
Τα οικοδομήματα του γ’ τύπου διαφέρουν από τα προηγούμενα στο ό,τι έχουν αψιδωτή στην πίσω στενή πλευρά τους. Αυτού του τύπου είναι ο ναός της Ήρας Ακραίας στην Περαχώρα. Ένα μικρών διαστάσεων πήλινο ομοίωμα αψιδωτού οικοδομήματος από την ίδια περιοχή είχε πιθανότατα δύο ζεύγη κιόνων στην πρόσοψη, που θα στήριζαν την προεξέχουσα επίπεδη στέγη του σηκού, πάνω από την οποία θα υψωνόταν αμφικλινής στέγη με κυρτές πλευρές, ανοιχτή στην πρόσοψη. Ο σηκός θα φωτιζόταν από τα ορθογώνια ανοίγματα του τοίχου της πρόσοψης και τα τριγωνικά ανοίγματα των τοίχων των μακριών πλευρών.
Παρόμοια κατασκευή στέγης έχει και το επίσης μικρογραφικό πήλινο ομοίωμα οικίσκου από το Άργος της γεωμετρικής εποχής αλλά η αμφικλινής στέγη του έχει επίπεδες πλευρές. Επιμήκης αψιδωτός ναός πιθανότατα του Απόλλωνα, με σειρά εσωτερικών στηριγμάτων ανασκάφηκε και στη Ερέτρια. Αψιδωτή είναι και μία οικία στην Άντισσα της Λέσβου που διαιρείται εσωτερικά σε πολλούς μικρότερους χώρους.
Τέλος, στον δ’ τύπο γεωμετρικών οικοδομημάτων ανήκουν οικοδομήματα με κάτοψη ακανόνιστου ελλειπτικού σχήματος. Αυτό το σχήμα έχουν οικίες όπως μία γεωμετρική οικία στη Σμύρνη διαιρεμένη εσωτερικά σε πολλούς χώρους.
Ιδιόμορφος είναι ο τύπος ενός πολύ πρώιμου στενόμακρου, αψιδωτού οικοδομήματος που αποκαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα στο Λευκαντί της Εύβοιας και διαιρείται εσωτερικά σε τρεις χώρους, με κεντρική κιονοστοιχία και σειρές υποστυλωμάτων εξωτερικά κατά μήκος των μακριών πλευρών. Το οικοδόμημα ανήκει στους πρωτογεωμετρικούς χρόνους και πιθανόν ήταν ηρώο με λατρευτική χρήση. Οπωσδήποτε πάντως αποτελεί μία πρόδρομη μορφή του αρχαίου ελληνικού ναού.
Με πληροφορίες από: Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας (1050π..Χ-50π.Χ.), Γ. Κοκκορού-Αλευρά, εκδ.Καρδαμίτσα
Με πληροφορίες από: Αρχαιολογία των πρώιμων ελληνικών χρόνων, Εύα Μπουρνιά-Σημαντώνη, εκδ. Καρδαμίτσα