Στην Αρχαϊκή Εποχή, αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα, η αριστοκρατία της Ετρουρίας, που είχε εδραιώσει την κυριαρχία της την προηγούμενη περίοδο, είδε την πολιτική και οικονομική της δύναμη να μειώνεται δραστικά, πιθανόν εξαιτίας της ανόδου μιας αστικής τάξης, που την αποτελούσαν έμποροι, τεχνίτες και ιδιοκτήτες γης. Η αλλαγή μετέβαλε την πολιτική και κοινωνική δομή και αυτό αντανακλάται και στην αρχιτεκτονική τόσο των αστικών κέντρων όσο και των νεκροπόλεων.
Αν και κάποιες πόλεις διατηρούν τη δομή της προηγούμενης περιόδου, όπως ο οικισμός Ατσέζα, οι νέες πόλεις που ιδρύθηκαν, όπως το Μαρτσαμπότο, έχουν τακτικό σχέδιο δόμησης, βασισμένο σε ένα δίκτυο δρόμων που τέμνονται κάθετα. Η νέα πολεοδομική αντίληψη φανερώνει την ελληνική επιρροή, ενώ ταυτόχρονα είναι δείκτης μιας σχετικής εξομάλυνσης στο εσωτερικό της ετρουσκικής κοινωνίας. Ανάλογες θεωρήσεις μπορούν να γίνουν και για τις νεκροπόλεις, όπως στην Κροτσιφίσο στο Ορβιέτο, όπου υπάρχει μία σειρά από τάφους, με τετράγωνο σχήμα, τοποθετημένους έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα οικοδομικό μοτίβο παρόμοιο με εκείνο των νέων πόλεων, όπως εκείνο του Μαρτσαμπότο.
Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του Τσερβέτερι, όπου δίπλα στους τάφους της Ανατολίζουσας Περιόδου χτίζονται νέοι, ευθυγραμμισμένοι και ομοιογενείς, σε τετράγωνο σχήμα. Είναι φανερό ότι πλέον περιορίζεται η επίδειξη πλούτου που είχε χαρακτηρίσει την προηγούμενη εποχή και γίνεται δικαιότερη και πιο ισορροπημένη η κατανομή στους αστικούς χώρους, αλλά και στις νεκροπόλεις. Αυτή την περίοδο, προχωρά και ολοκληρώνεται η διαδικασία δημιουργίας των πόλεων, που είχε ήδη ξεκινήσει από την προηγούμενη περίοδο. Δίνεται προτεραιότητα στα δημόσια έργα, όπως οι οχυρώσεις, τα λιμάνια και οι χώροι λατρείας.
Η δημιουργία ακροπόλεων και ναών είναι απτή απόδειξη της εξέλιξης αλλά και της άσκησης της θρησκευτικής εξουσίας. Οι τελετές δεν πραγματοποιούνταν μέσα στις πριγκιπικές κατοικίες, αλλά σε δημόσια κτίρια, με αποτέλεσμα να έχουν πρόσβαση σε αυτές όλοι και όχι μόνο η αριστοκρατική τάξη, όπως συνέβαινε ως τότε.
Ο 6ος π.Χ. αιώνας είναι επίσης η περίοδος της ετρουσκικής κυριαρχίας στη θάλασσα, γεγονός που επιβεβαιώνεται οριστικά το 540 π.Χ., οπότε οι Ετρούσκοι μαζί με τους συμμάχους τους Καρχηδόνιους νικούν τους Φωκείς στη μάχη της Σαρδηνίας (ή μάχη της Αλαλίας).
Παρά το γεγονός ότι ο 6ος π.Χ. αιώνας ήταν περίοδος μεγάλων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στην Ετρουρία, υπάρχουν κάποιες περιοχές όπου η παλιά αριστοκρατία καταφέρνει να επιβιώσει και να διατηρήσει τη δύναμη της έως το δεύτερο μισό του αιώνα.
Ενώ στα υπόλοιπα ετρουσκικά κέντρα εγκιανιάζεται το νέο ρυμοτομικό σχέδιο, στο Μούρλο ανακαινίζεται το ανάκτορο που είχε ανοικοδομηθεί στην Ανατολίζουσα Περίοδο. Το παλάτι αποτελούνταν από δύο κτίρια που σχημάτιζαν ένα ανάποδο «Γ», και ένα από αυτά διέθετε και προπύλαια. Το καινούργιο κτίριο είναι τετράγωνο και αναπτύσσεται γύρω από έναν εσωτερικό πραύλιο χώρο. Τρεις τοίχοι, μήκους 60 μέτρων σχηματίζουν μία στοά που υποστηρίζεται από κίονες, ενώ ο τέταρτος τοίχος οδηγεί σε μία αίθουσα υποδοχής. Ακόμα και οι διακοσμήσεις μαρτυρούν την αντοχή της αριστοκρατικής ιδεολογίας.
Στις πλίθινες διακοσμήσεις των προπυλαίων επαναλαμβάνονται οι γνωστές εκδηλώσεις της αριστοκρατίας: το συμπόσιο, οι ιπποδρομίες, οι συνεδριάσεις, είτε των θεοτήτων είτε των μελών της άρχουσας τάξης, η γαμήλια πομπή. Ιδιαίτερα επιβλητικά πρέπει να ήταν και τα μεγάλων διαστάσεων αγάλματα των αετωμάτων που ήταν στραμμένα προς το κέντρο της αυλής. Δίπλα σε μορφές, όπως η Σφίγγα, διακρίνονται γυναικείες και ανδρικές μορφές, που αρχικά μάλλον κάτι κρατούσαν στα χέρια τους. Πιθανότατα επρόκειτο για προγόνους που είχαν τοποθετηθεί εκεί για να προσφέρουν προστασία στο ανάκτορο.
Πιο πρόσφατο είναι το ανάκτορο της Ακουαρόσα, με δύο κτίρια παραταγμένα σε σχήμα ανάποδου «Γ», των οποίων προηγούνταν τα προπύλαια. Εδώ ο χώρος που είναι αφιερωμένος στη θρησκευτική λατρεία διαχωίζεται από το κυρίως ανάκτορο και αυτό δηλώνει μία σαφή εξελικτική πορεία με εκείνο του Μούρλο. Οι πλάκες επένδυσης παρουσιάζουν κάποια αναλογία αλλά και πολλές διαφορές. Διατηρούνται οι σκηνές του συμποσίου και της διασκέδασης, αλλά αναπαρίστανται η αναχώρηση με άρμα και η θριαμβευτική πομπή, όπου εμφανίζεται και η μυθική μορφή του Ηρακλή.