Αργοναυτική εκστρατεία

Η Αργοναυτική εκστρατεία έχει όλα τα χαρακτηριστικά εξερευνητικού ταξιδιού. Ενδεχομένως, να απηχεί, με μορφή μύθου, τις πρώτες προσπάθειες των Ελλήνων να εισχωρήσουν στον Εύξεινο Πόντο. Είναι μια περιπέτεια μιας ομάδας ηρώων, των Αργοναυτών με αρχηγό τον Ιάσον, που ταξίδεψαν απο τη θεσσαλική Ιωλκό ως τη μυθική Αία ή Κολχίδα του Εύξεινου Πόντου, για να φέρουν από εκεί το χρυσόμαλλο δέρας, δηλαδή την προβειά θεϊκού κριαριού, που κάποτε είχε σώσει τη ζωή του Φρίξου.

Στην Ιωλκό ύστερα από την βασιλεία των οικιστών Κρηθέα και Τυρώς, ανέβηκε στον θρόνο αντί του νόμιμου γιου και κληρονόμου τους Αίσονα, ο Πελίας, που ήταν γιος της Τυρώς από τον Ποσειδώνα. Ο Πελίας πήρε την εξουσία με τη βία και παραμέρισε τον Αίσονα ή τον σκότωσε σύμφωνα με κάποια παραλλαγή του μύθου. Όταν αργότερα ο γιος του Αίσονα, ο Ιάσων που είχε ανδρωθεί και ασκηθεί πάνω στο Πήλιομε τις φροντίδες του σοφού κένταυρου Χείρωνα, παρουσιάστηκε στην Ιωλκό απαιτώντας τον πατρικό κλήρο. Ο Πελίας του δήλωσε ότι δεν είχε αντίρρηση, αρκεί να έφερνε αυτός από την Αία το χρυσόμαλλο δέρας. Ο Ιάσων δέχτηκε τον όρο και έτσι οργανώθηκε η Αργοναυτική εκστρατεία.

Με τις οδηγίες της Αθηνάς ναυπηγήθηκε το πρώτο μεγάλο, γερό και γρήγορο πλοίο, που το ονόμασαν «Αργώ» για την ταχύτητα που ανέπτυσσε (αργός=γρήγορος), και με τη συμβουλή της Ήρας συγκεντρώθηκαν στην Ιωλκό για να πάρουν μέρος στην εκστρατεία, τα πιο φημισμένα παλικάρια της εποχής τους από κάθε ελληνικό τόπο, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται οι πατέρες πολλών από τους ήρωες του Τρωικού πολέμου, δηλαδή οι πατέρες των Αχιλλέα, Πάτροκλου, Οδυσσέα, Παλαμήδη, Αίαντα του Τελαμώνιου και Αίαντα του Λοκρού κ.α.

Οι κυριότεροι σταθμοί των Αργοναυτών κατά το ταξίδι τους ήταν οι εξής: Στην γυναικοκρατούμενη Λήμνο, όπου οι Αργοναύτες ζευγαρώθηκαν με τις υπηκόους της Υψιπύλης και άφησαν απογόνους. Στη Σαμοθράκη, όπου με εισήγηση του Ορφέα μυήθηκαν στα μυστήρια των Καβείρων. Στον Ελλήσποντο και στην περιοχή της Τρωάδας. Στην Κύζικο, στα νότια και κεντρικά παράλια της Προποντίδας, όπου οι Αργοναύτες φιλοξενήθηκαν από τον βασιλιά από τον βασιλιά της Κύζικο, αλλά μετά την αναχώρησή τους ξέσπασε καταιγίδα και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν. Οι κάτοικοι τους θεώρησαν εισβολείς, τους επιτέθηκαν και μέσα στη γενική σύγχυση οι Αργοναύτες σκότωσαν, χωρίς να το θέλουν, τον βασιλιά εκείνης της πόλης.

Στην χώρα των Βεβρύκων στη Βιθυνία, όπου ο ένας από τους Διόσκουρους, ο Πολυδεύκης, νίκησε σε πυγμαχία τον μέχρι τότε αήττητο βασιλιά της Άμυκο. Στην περιοχή του Βοσπόρου, στο βασίλειο του τυφλού γέροντα βασιλιά και μάντη Φινέα, ο οποίος όταν οι Βορεάδες τον λύτρωσαν από τις βρωμερές φτερωτές Άρπυιες, που του άρπαζαν ή του βρώμιζαν την τροφή, οδήγησε τους Αργοναύτες να μπουν στον Εύξεινο πόντο, περνώντας ανάμεσα από τις Συμπληγάδες πέτρες, χωρίς να τσακιστεί το πλοίο τους.

Στα νότια παράλια του Πόντου, στη χώρα των Μαριανδυνών, όπου πέθανε από αρρώστια ο κυβερνήτης της «Αργώς» Τίφυς και, με τις οδηγίες της Ήρας, ανικαταστάθηκε από τον Σάμιο Αγκαίο, στο ακρωτήριο της Σινώπης, στα βασίλεια των Αμαζόνων και των Χαλύβων και τέλος πριν από την Κολχίδα, στο νησί του Άρη, όπου οι Αργοναύτες συνάντησαν τους γιους του Φρίξου και τους πήραν μαζί τους.

Στην Κολχίδα ο βασιλιάς Αιήτης υποσχέθηκε στους Αργοναύτες να τους παραδώσει το χρυσόμαλλο δέρας, αν ο αρχηγός τους πραγματοποιούσε μια σειρά από άθλους, που αυτός θα του όριζε. Τότε ο Ιάσων, με τη βοήθεια της κόρης του Αιήτη, Μήδειας, που τον ερωτεύτηκε, έζεψε στο αλέτρι τους χαλκοπόδαρους βασιλικούς ταύρους που έβγαζαν φλόγες από το στόμα και τα ρουθούνια, έσπειρε τα δόντια ενός δράκου, και όταν από αυτά ξεφύτρωσαν πάνοπλοι γίγαντες, υποχρεωμένος να τους αντιμετωίσει, τους έβαλε να αλληλοεξοντωθούν, ρίχνοντας ανάμεσά τους μια πέτρα, που κανείς δεν κατάλαβε από ποιον προερχόταν.

Κατά την επικρατέστερη εκδοχή του μύθου, ο Αιήτης μετά την πραγμάτωση των άθλων, αρνήθηκε να δώσει το χρυσόμαλλο δέρας, και γι’ αυτό ο Ιάσων, βοηθούμενος από τη Μήδεια, έκλεψε το χρυσόμαλλο δέρας αφού εξόντωσε τον δράκο που το επιτηρούσε ή αφού η Μήδεια με τα φάρμακά της ή ο Ορφέας με τη λύρα του αποκοίμησαν τον δράκο.

Έτσι οι Αργοναύτες έχοντας μαζί τους το χρυσόμαλλο δέρας, τη Μήδεια και τον μικρό αδελφό της Άψυρτο, έφυγαν από την Κολχιδα, καταδιωκώμενοι από τον Αιήτη και τους άντρες του, τους οποίους απέφυγαν αφού η Μήδεια τους καθυστερούσε διαμελίζοντας τον αδελφό της και ρίχνοντας πίσω της ένα ένα τα μέλη του.

Κατά το ταξίδι της επιστροφής οι Αργοναύτες ακολούθησαν διαφορετική διαδρομή. Διαπλέοντας τον Εύξεινο πόντο με βορειοδυτική κατεύθυνση, έφθασαν στον ποταμό Ίστρο (σημ. Δούναβη) τον διέπλευσαν σε όλο του το μήκος και βγήκαν στην Αδριατική. Παραπλέοντας την Ηλυρία και την Ήπειρο, αντιμετώπισαν σφοδρούς νότιους ανέμους, που τους έσπρωξαν πίσω στην Β. Ιταλία. Από εκεί διέπλευσαν του ποταμούς Ηριδανό (σημ. Πο) και Ροδανό (σημ.Ρον) και βγήκαν νότια παράλια της Γαλλίας και στο Τυρρηνικό πέλαγος.

Σύμφωνα με μεταγενέστερη παραλλαγή του μύθου, οι Αργοναύτες έφθασαν στις δυτικές ακτές της Ιταλίας, προερχόμενοι από τον Ωκεανό, τον οποίο διέπλευσαν, αφού από την Κολχίδα πέρασαν στον Κιμμέριο Βόσπορο, τη Μαιώτιδα (Αζοφική θάλασσα), και ορισμένους ποταμούς του Βορρά. Στον Ωκεανό επισκέφθηκαν στο νησί της Κίρκης, η οποία τους επέβαλε σε καθαρμούς για τον φόνο του Άψυρτου.

Παραπλέοντας τα δυτικά παράλια της Ιταλίας από τον Βορρά προς Νότο, πέρασαν από τη νήσο Αιθαλία (σημ. Έλβα) και τη νήσο Ανθεμόεσσα, κοντά τη Νεάπολη, όπου με τη μουσική του Ορφέα διέφυγαν τον κίνδυνο να γοητευτούν από τις Σειρήνες και να τερματίσουν τη ζωή τους κοντά τους. Με τις φροντίδες της Ήρας, η «Αργώ» έχοντας προστατευτικό κλοιό τις Νηρηίδες, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η Θέτις, σύζυγος του Πηλέα, ενός από τους Αργοναύτες, πέρασε χωρίς να ναυαγήσει από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη (στο στενό της Ιταλίας) και απέφυγε τις Πλαγκτές Πέτρες που ήταν μετακινούμενοι ύφαλοι στο νοτιότερο ακρωτήριο της Ιταλίας.

Αφού οι Αργοναύτες επισκέφθηκαν την Θρινακία, δηλαδή τη Σικελία, όπου έβοσκαν οι αγελάδες το Ήλιου, απέπλευσαν ανατολικά και άραξαν στο νησί των Φαιάκων, την Κέρκυρα, όπου οι βασιλείς Αλκίνοος και Αρήτη πάντρεψαν τον Ιάσονα με τη Μήδεια. Διαπλέοντας το Ιόνιο πέλαγος, οι Αργοναύτες παρασύρθηκαν από τον Βοριά ως τη χώρα του Τρίτωνα, τη Λιβύη, όπου κινδύνεψαν να χαθούν μέσα στα τενάγη και αναγκάστηκαν να διασχίσουν την έρημο μεταφέροντας την «Αργώ» στους ώμους τους, ώσπου ο θεός εκείνης της χώρας τους έδειξε τον δρόμο προς την ανοιχτή θάλασσα.

Από εκεί έφθασαν στην Κρήτη, όπου εξόντωσαν τον χάλκινο γίγαντα Τάλω, που τους εμπόδιζε να πλησιάσουν, ρίχνοντας στο πλοίο τεράστιους βράχους. Ύστερα διέπλευσαν το Κρητικό πέλαγος με θύελλα μέσα στη σκοτεινή νύχτα και σώθηκαν στην Ανάφη των Κυκλάδων από τον Απόλλωνα στον οποίο καθιέρωσαν τότε τοπική λατρεία του Αιγλήτου Απόλλωνος (για την αίγλη, την λάμψη, με την οποία ο θεός φώτισε το πέλαγος και τους έδειξε την στεριά). Από τη Θήρα και τις Κυκλάδες πέρασαν στο Ταίναρο, από εκεί στην Αίγινα, στο Σούνιο, τον Ευβοϊκό και κατέληξαν στον Παγασητικό, όπου το λιμάνι της Ιωλκού.

Παράλληλα του μύθου της Αργοναυτικής εκστρατείας

Το γνωστό παραμυθιακό στοιχείο με το παλικάρι που ξενιτεύεται και ρίχνεται στον κίνδυνο, για να δείξει την αξιοσύνη του και έτσι να αποκτήσει πλούτη και γυναίκα, αποδόθηκε στον Ιάσονα, που ενδέχεται να ήταν ιστορική μορφή της Θεσσαλίας, και αποτέλεσε τον πυρήνα του μύθου της Αργοναυτικής εκστρατείας.

Το χρυσόμαλλο δέρας στον μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας, όπως και η προβειά στο μύθο του Ατρέα, η λεοντή στον μύθο του Ηρακλή και το δέρμα του Καλυδώνιου κάπρου στον μύθο του Μελέαγρου, είναι, σύμφωνα με το κριτήριο κάθε αρχέγονης κοινωνίας, το πιστοποιητικό της αγιοσύνης του κατόχου του, και, στην προέκταση, του δικαιώματός του στην εξουσία. Καθαυτό το χρυσόμαλλο δέρας ή χρυσή προβειά, ως όργανο στις μαγικές τελετουργίες για την επίκληση βροχής, αναγόμενο σε εποχές «ποιμένων βασιλέων», πήρε τη σημασία ενός τοτέμ φυλής.

Στις γνωστότερες παραλλαγές του μύθου ο Πελίας περιγράφεται σαν χαρακτηριστικός τύπος κακού άρχοντα, που έχει καταλάβει βίαια την εξουσία, επιβουλεύεται τους νόμιμους διεκδικητές της και δεν τηρεί τον λόγο του να την παραδώσει, εφόσον εκπληρωθούν κάποιοι όροι. Το στοιχείο με τον βασιλιά που αθετεί τον λόγο του, αφού ο ήρωας έχει πραγματοποιήσει τον απαιτούμενο άθλο, επαναλαμβόμενο και στη στάση του Αιήτη απέναντι στον ίδιο ήρωα, είναι γνωστό από τη στάση του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα απέναντι στον Περσέα και από τη στάση του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα απέναντι στον Απόλλωνα, τον Ποσειδώνα και τον Ηρακλή.

Ωστόσο η ισχυρή παράδοση για πανελλήνιους αγώνες στο θάνατο του Πελία (άθλα επί Πελία), η συμμετοχή του ίδιου του Ιάσονα σε αυτούς και η συμμετοχή του γιου του Πελία, Άκαστου, στην Αργοναυτική εκστρταεία διευρύνουν την σημασία της παραλλαγής, σύμφωνα με την οποία η επιχείρηση για το χρυσόμαλλο δέρας είχε γίνει με τη φιλική προτροπή του Πελία στον Ιάσονα να κάνει θεληματικά αυτόν τον άθλο, και προϋποθέτουν μια μορφή του μύθου, κατά την οποία ο Πελίας όχι μόνο δεν θα είχε επιβουλευτεί τη ζωή του Ιάσονα, αλλά και θα είχε ζήσει σαν ένας γενικά αποδεκτός και τιμημένος ηγέτης της χώρας του.

Ο τριπλός άθλος του Ιάσονα στην Κολχίδα ανάγεται σε ένα στοιχείο γνωστό και από τα παραμύθια. Οι χαλκοπόδαροι ταύροι είναι μυθοπλασία, που, όπως και ο χρυσός σκύλος του Μίνωα, η ξύλινη αγελάδα της Πασιφάης, ο δούρειος ίππος των Ελλήνων στην Τροία κ.α., έχουν αφετηρία ορισμένα θαυμαστά, λατρευτικά ή άλλα ομοιώματα ζώων, που κατά τη μυθική παράδοση ήταν έργα του αρχιμάστορα των θεών Ηφαίστου.

Η σπορά των δοντιών του δράκοντα, το ξεφύτρωμα των γιγάντων από τη γη και η αμοιβαία εξόντωση τους ύστερα από το ρίξιμο μιας πέτρας ανάμεσά τους ανάγονται σε μαγικές τελετουργίες και δοξασίες γύρω από τα πράγματα της σποράς, οι οποίες έχουν επηρεάσει, στην διαμόρφωσή τους και ορισμένους ανθρωπογονικούς μύθους, όπως του Κάδμου με τους Σπαρτούς της Θήβας, του Δευκαλίωνα με τους λάες (λίθους)-λαούς. Σχετικό με αυτές τις δοξασίες και τελετουργίες είναι και το υποδηλούμενο με τη σφαγή του Άψυρτου τυπικό της ανθρωποθυσίας και του διαμελίσματος του θύματος.

Η βοήθεια που ο Ιάσων πετυχάινει από τη Μήδεια στην Κολχίδα, έχει το ανάλογό της στην σχέση του Θησέα με την Αριάδνη στην Κρήτη, του Μίνωα με τη Σκύλλα στα Μέγαρα και του Αμφιτρύωνα με την Κομαιθώ στη χώρα των Τηλεβόων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το κονό στοιχείο είναι η βοήθεια της βασιλοπούλας στο ξένο παλικάρι ή τον πολιορκητή της χώρας της με προδοσία των δικών της και η εγκατάλειψη της ή η θανάτωσή της από τον ίδιο τον ευεργετημένο, αφού αυτός είχε πετύχει τον σκοπό του.

Η συμμετοχή ορισμένων ηρώων στην Αργοναυτική εκστρατεία κρίθηκε απαραίτητη στον μύθο, για να εξηγηθούν τοπικές, οικιστικές και λατρευτικές παραδόσεις στη μητροπολιτική Ελλάδα και στον ευρύτερο ελληνισμό. Με την πάροδο του χρόνου, η διεύρυνση του γεωγραφικού ορίζοντα των Ελλήνων διευκόλυνε την ανάπτυξη του μύθου και τον πολλαπλασιασμό των περιγραφόμενων περιπετειών των ηρώων. Ως προς τις περιπέτειες των Αργοναυτών στον Εύξεινο πόντο πιστεύεται ότι αυτές αντικατοπτρίζουν κυρίως την εποικιστική δραστηριότητα των Μιλησίων του 7ου π.Χ. αιώνα, οι οποίοι ίδρυσαν σε εκείνη την περιοχή δεκάδες πόλεις.

Πολλά παραμυθιακά αφηγηματικά στοιχεία και ναυτικές ιστορίες για εξωτικά νησιά έχουν εμπλουτίσει τον αρχικό μύθο, που ως θέμα ήταν ιδιαίτερα πρόσφορος για τέτοιο εμπλουτισμό. Πολλά αφηγηματικά στοιχεία, όπως η επίσκεψη στο νησί της Κίρκης και στο νησί των Φαιάκων ή το πέρασμα από τις Σειρήνες και τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, είναι κοινά στους μύθους της Αργοναυτικής εκστρατείας και της «Οδύσσειας». Ακόμα και η επίσκεψη των Αργοναυτών στη χώρα του Τρίτωνα, τη Λιβύη, έχει το αντίστοιχό της στην οδυσσειακή περιπέτεια τη χώρα του Πρωτέα, την Αίγυπτο. Ωστόσο παραμένει άγνωστο το σε ποιον μύθο χρησσιμοποιήθηκαν τα παραπάνω αφηγηματικά στοιχεία πρώτη φορά.

Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία