Είναι αδύνατο να δώσουμε έστω και μια ιδέα της ρομαντικής ομορφιάς του τοπίου στο δρόμο προς Ανδρίτσαινα που περιβάλλει το ναό του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες ή τις «στήλες» όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι. Βρίσκεται στη ράχη ενός υψώματος που δεσπόζει ανάμεσα στα επιβλητικά άγονα βουνά και μια εκτεταμένη πεδιάδα κάτω από αυτά. Το έδαφος είναι βραχώδες με ελάχιστη βλάστηση και λίγους ελαιόπρινους κατά τόπους. Η θέα περιλαμβάνει την Ιθώμη, το τελευταίο οχυρό των Μεσσηνίων κατά της Σπάρτης προς τα νοτιοδυτικά, την Αρκαδία με τους πολλούς λόφους της στα ανατολικά και την οροσειρά του Ταΰγετου, με τη θάλασσα στο βάθος στα νότια.
14 χλμ από την Ανδρίτσαινα
Περάσαμε συνολικά 10 μέρες εκεί, κάναμε μετρήσεις και μετακινήσαμε μερικές πέτρες για το σκοπό αυτό, διαδικασία που ήταν χρονοβόρα. Ένας προύχοντας της Ανδρίτσαινας ήρθε και μας παρακάλεσε να σταματήσουμε το σκάψιμο και τη μετακίνηση των ογκόλιθων γιατί αυτό θα έφερνε κακό στην πόλη. Απαντήσαμε ότι είχαμε άδεια (φιμάνι) και δεν ήταν ευγενικό να ρωτάει ποιοι είμαστε και ότι δεν πρόκειται να πάρουμε μαζί μας τους κίονες.
Όταν άκουσε για το φιρμάνι έκανε ότι μπορούσε για να μας βοηθήσει. Αν και φαίνεται ότι είχε δώσει εντολή στους οδηγούς μας να μη σκάβουμε. Τελικά οι βοσκοί που είχαμε προσλάβει έφυγαν λέγοντας πως η δουλειά αυτή τους ήταν απεχθής. Δεν ήταν και πολύ μεγάλη απώλεια γιατί ήμουν υποχρεωμένος να δουλεύω πάντα μαζί τους. Έσκισα το χέρι μου κάνοντας ότι έπρεπε να κάνουν αυτοί. Ρίχνοντας μαι ματιά βρήκα δύο πολύ όμορφα ανάγλυφα (πρόστυπα) κάτω από μερικές πέτρες που φρόντισα να τα κρύψω αμέσως.
Η Ανδρίτσαινα
Η Ανδρίτσαινα δεν είχε μόνο όμορφη θέση. Οι άνθρωποι που ζουν εκεί είναι γοητευτικοί. Όλοι ψάχνουν τρόπο να τραβήξουν την προσοχή των ξένων. Τα κορίτσια και μερικά από αυτά ήταν πολύ όμορφα- μας έφεραν ως δώρο κάποιο φρούτο, αχλάδια ή σύκα και το έκαναν με πολλή χάρη, και έτσι εμπλούτισαν τις ωραίες εμπειρίες που θα παίρναμε στην πατρίδα. Η ανυστερόβουλη ευγένεια είναι στοιχείο ασυνήθιστο για το χαρακτήρα του Έλληνα και γι΄αυτό νοιώσαμε μεγάλη έκπληξη. Πρέπει δε να ομολογήσω ότι ήταν η μόνη φορά που μας συνέβη κάτι τέτοιο στην Ελλάδα.
Οι Τούρκοι φορολογούν αυτούς τους φουκαράδες ανελέητα. Κατ΄αρχάς είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν στην κυβέρνηση το 1/4 της σοδειάς τους. Μετά υπάρχει το χαράτσι ή κεφαλικός φόρος, που φαίνεται να ποικίλει σε ποσοστό, και ο τοπικός φόρος που επιβάλλεται από την τοπική κυβέρνηση, που όλα μαζί αποτελούν το άλλο 1/4. Έτσι συνολικά οι φόροι αποτελούν το μισό της ετήσιας παραγωγής. Φυσικά οι άνθρωποι παραπονιούνται. Με έχουν ρωτήσει πολλές φορές «πότε επιτέλους θα έρθουν οι Άγγλοι να μας πάρουν από τους Τούρκους, που τρώνε τις ψυχές μας;» και «γιατί καθυστερούν;».
Ένας Έλληνας μου είπε ότι προσευχόταν καθημερινά να έρθουν οι Φράγκοι. όταν ήμαστε στην Κόρινθο ένας βοσκός μου είχε πει ότι «προσεύχομαι στο θεό να ζήσω να δω το Μοριά γεμάτο με Φράγκους». Μας προτιμούν από τους Γάλλους γιατί έχουν ακούσει από τη Ζάκυνθο και αλλού ότι μεταχειριζόμασταν τις κτήσεις μας πιο τίμια από εκείνους.
Ήμασταν 5 μέρες στην Ανδρίτσαινα. Ο Χάλερ έφτιαξε σχέδιο του χωριού και εγώ ολοκλήρωσα το ημερολόγιο μου. Εκτός από αυτά, σκέφτηκα ότι δεν έπρεπε να φύγουμε από την περιοχή χωρίς να κάνουμε μια τελευταία προσπάθεια να ολοκληρώσουμε τις εξερευνήσεις μας. στις «στήλες». και ότι καθώς ο Βελής πασάς απουσίαζε από το Μοριά θα μπορούσαμε ίσως να πάρουμε άδεια από τον βοεβόδα, τον διορισμένο από το Φανάρι.
Ξεκινήσαμε με τα άλογα να τον βρούμε. Τον βρήκαμε υπερβολικά τιβόφρονα, κυριολεκτικά κοσμοπολίτη. Αν και το σπίτι του και τα δυο παλιά μαξιλάρια στη γωνιά ενός ερειπωμένου διαδρόμου στα οποία στηριζόταν, όταν μας υποδέχτηκε, δεν πρόδιδαν μεγάλη ευημερία, οι τρόποι του δεν φανέρωναν άνθρωπο που θα μπορούσες να δωροδοκήσεις. Είπε ότι λυπήθηκε πολύ που αναγκάστηκε να γράψει την επιστολή που λάβαμε με την οποία μας απαγόρευε να συνεχίσουμε το σκάψιμο, αλλά πρόσθεσε πως ήταν απολύτως αναγκαίο να σταματήσουμε και ότι αυτή η υπόθεση είχε λήξει. Επίσης είπε ότι ήλπιζε ότι δεν νοιώθαμε προσβεβλημένοι. «Ο Βελής» είπε «είναι κατηγορηματικός στο ζήτημα αυτό και δεν επιτρέπει να δίνονται άδειες παρά μόνο από τον ίδιο, γιατί επιμένει να γνωρίζει όλους τους ταξιδιώτες που κινούνται μέσα στο πασαλίκι του και να ελέγχει κατά διαστήματα τους ίδιους και τις άδειες τους. Και μόνο το γεγονός ότι επέτρεψε στην ομάδα σας να μείνει 10 μέρες στη Φιγάλεια, ανεξάρτητα αν σκάβατε ή όχι, ήταν αρκετό για να με καταστρέψει, γιατί αυτοί οι Αλβανοί (ο Αλή πασάς και οι γιοι του) δεν δέχονται καμιά δικαιολογία».
Έτσι επιστρέψαμε στην Ανδρίτσαινα χωρίς να έχουμε πετύχει κάτι ουσιαστικό, εκτός το ότι είδαμε έναν αλβανοτουρκικό γάμο στη διαδρομή. Όταν τους συναντήσαμε ήταν μεγαλόπρεπα ντυμένοι και κουνούσαν τα σπαθιά τους. Δεν είδαμε ποτέ κάτι τόσο γραφικό. Η ομήγυρη βρισκόταν στο δρόμο για το Φανάρι για να πάρει τη νύφη. Είχαν ένα αλβανικό κόκκινο και άσπρο λάβαρο με ένα μεταξένιο μαντήλι δεμένο στην κορυφή του, σημάδι που έστειλε η νύφη στον αγαπημένο της ως πρόσκληση προς αυτόν για να έρθει να την πάρει. Μετά τη δύση του ηλίου την πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού πάνω σε άλογο καλυμμένη με πέπλο.