Οι απαρχές του πολιτισμού των Ανασάζι έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα τους μελετητές. Δεν ήταν εύκολο να προσδιοριστεί η μετάβαση από τον Πολιτισμό της Ερήμου στον πολιτισμό που εγκαταστάθηκε μόνιμα σε μια περιοχή και στη συνέχεια τον πολιτισμό των Ανασάζι. Το 1927 μια ομάδα ερευνητών στην περιοχή των ερειπίων του Πουέμπλο Πέκος για να καταλήξουν στη χρονική διαδοχή των αρχαίων πολιτισμών του νοτιοδυτικού τμήματος των ΗΠΑ. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήτα το Σύστημα Χρονολόγησης Πέκος.
Προτάθηκε μια υποθετική Περίοδος Κατασκευαστών Καλαθιών, που στην ουσία συμπίπτει με την τελική φάση της Αρχαϊκής Περιόδου (ή αλλιώς Πολιτισμού της Ερήμου). Στη συγκεκριμένη φάση σημειώθηκε μια αύξηση του πληθυσμού και ξεκίνησε η καλλιέργεια του καλαμποκιού. Επίσης η γκάμα των εργαλείων που κατασκεύαζαν εμπλουτίστηκε από πέτρες για άλεσμα μέχρι μαχαίρια από πέτρα, από ξύστρα μέχρι όπλα για το κυνήγι-, ενώ από τις φυτικές ίνες έφτιαχναν καλάθια, σχοινιά, σανδάλια και ψάθες. Οι βραχογραφίες ήταν απίστευτα ζωντανές και περιλάμβαναν αναπαραστάσεις ανδρών και ζώων, καθώς και ανθρωπόμορφες φιγούρες σε σαμανιστικό περιβάλλον.
Η πρώτη φάση του πολιτισμού των Ανασάζι είναι η περίοδος των κατασκευαστών καλαθιών. Μεταξύ του 1ου και του 4ου αιώνα ένας πληθυσμός που αποτελούνταν από κυνηγούς και καλλιεργητές τη γης εγκαταστάθηκε στα σπήλαια του κάνιον ανάμεσα στη Γιούτα και στο Κολοράντο. Δεν γνώριζαν ακόμα την τέχνη της κεραμικής, όμως ήταν επιδέξιοι στην κατασκευή καλαθιών από φυτικές ίνες, τα οποία χρησιμοποιούσαν ευρέως, κυρίως όμως για τη συντήρηση των τροφίμων – στο Τσάκο Κάνιον ανακαλύφθηκε, σε καλή κατάσταση, ένα καλάθι μαζί με το περιεχόμενο του που περιελάμβανε πάνω από 700 σπάδικες καλαμποκιού.
Άλλα προϊόντα αυτής της περιόδου ήταν τα σανδάλια, ιδιαίτερα υφαντά, που έφεραν γεωμετρική διακόσμηση των αγγείων. Αυτήν την περίοδο έκαναν την εμφάνιση τους τα πρώτα σπίτια μέσα σε εδαφικές κοιλότητες: επρόκειτο για χώρους μικρών διαστάσεων, που σκάβονταν μέσα στη γη και είχαν ένα μόνο άνοιγμα στην κορυφή, που χρησίμευε και ως είσοδος, μέσω μιας σκάλας. Άλλοι χώροι, παρόμοιοι με αυτούς αλλά επενδυμένοι με πέτρινες πλάκες, μάλλον λειτουργούσαν ως αποθήκες.
Σε ό,τι αφορούσε την την αρχιτεκτονική, από τα ευρήματα δεν συνάγεται κοινωνική διαστρωμάτωση. Κοντά στα χωριά ανακαλύφθηκαν βραχογραφίες στις οποίες αποδίδονται ανθρώπινες φιγούρες με μεγάλα χέρια και πόδια, περίτεχνα χτενίσματα και εντυπωσιακά σκουλαρίκια.
Στην Περίοδο Κατασκευαστών Καλαθιών ΙΙΙ, που αποκαλείται περίοδος Διαφοροποίησης Κατασκευαστών Καλαθιών (400/500-700-750μ.Χ.), τα χωριά αυξήθηκαν σε αριθμό και επεκτάθηκαν. Οι τελετουργικοί χώροι (κίβας) χαρακτηρίζονταν από τη στρογγυλή τους βάση και ήταν χτισμένοι κάτω από το επίπεδο του εδάφους.
Οι υπόγειες οικίες έγιναν πιο περίπλοκες, πιο ευρύχωρες και βαθιές σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο. Η οροφή τους ήταν από ξύλο που καλυπτόταν με πηλό και υποστηρίζονταν από στύλους διαγώνια δοκάρια. Πολλά σπίτια επικοινωνούσαν με αποθήκες στο πλάι και διέθεταν πάγκους, με κεντρική εστία και ένα είδος εκτροπέα που τοποθετούνταν ανάμεσα στη φωτιά και στο άνοιγμα που υπήρχε στον τοίχο για εξαερισμό. Η είσοδος στο σπίτι γινόταν μέσω μιας σκάλας στην οροφή ή από την πόρτα στην ανατολική πλευρά.
Αυτήν την περίοδο εκτός από την κατασκευή καλαθιών, σανδαλιών και υφαντών άρχισαν να ασχολούνται και με την κεραμική. Αρχικά κατασκεύαζαν κόκκινα και σκουρόχρωμα αγγεία, όμοια με εκείνα του πολιτισμού του Μογκογιόν. Στη συνέχεια διαδόθηκε η παρασκευή αγγείων με λευκό ή γκρίζο χρώμα, με μαύρη γραμμική διακόσμηση.
Επίσης, έφτιαχναν μύλους με δύο λαβές, που ονομάζονταν μάνο και χρησίμευαν στο άλεσμα των σπόρων σε πέτρινα γουδιά (μετάτες). Οι βραχογραφίες εμπλουτίστηκαν με νέα θέματα, όπως μορφές πουλιών και παίκτες φλάουτου, δίπλα σε σκηνές κυνηγιού και αποτυπώματα χεριών.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic