Η κύρια τελετή της γιορτής του Πάσχα στην Ελληνική Εκκλησία γίνεται τη νύχτα πριν το Πάσχα μάλλον, παρά ανήμερα. Αισθανθήκαμε πολύ τυχεροί που παρακολουθήσαμε αυτήν την νυχτερινή λειτουργία και κάναμε Ανάσταση στην Ίο.
Εκεί η εκκλησία ήταν μικροσκοπική με άσπρους τοίχους, χαμηλή σκεπή και γεμάτη μέχρι έξω από την πόρτα, ενώ από την ανοιχτή είσοδο έβγαινε η μονότονη ψαλμωδία μιας ανδρικής χορωδίας, με τις φωνές να επιστρέφουν πάντα σε ένα έντονα τονισμένο και μελωδικό ρεφρέν.
Τα κεριά αποτελούσαν το μόνο φωτισμό. Στα δεξιά μια χορωδία ανδρών και αγοριών, υπό τη διεύθυνση του σχολείου, έψαλλε την ατελείωτη και επίμονη λιτανεία του ελάσσονα. Ένας γέρος διοπτροφόρος παπάς περιεργαζόταν το εκκλησίασμα από την είσοδο του ιερού. Οι άνδρες φαίνονταν ιδιαίτερα ευσεβείς, παίρνοντας στα χέρια τους την εικόνα που βρισκόταν μπροστά στην είσοδο και φιλώντας τη πολλές φορές. Καθώς μπαίναμε μας έδωσαν από ένα κερί περίπου 30 εκατοστών και στεκόμασταν στριμωγμένοι ανάμεσα στο μικρό ακροατήριο κρατώντας τα μπροστά μας και με τους καλοσυνάτους ανθρώπους να μας κοιτάζουν ζωντανή και καλοπροαίρετα χιουμοριστική περιέργεια. Σε λίγο ο παπάς προχώρησε μπροστά από την πόρτα του ιερού με το κερί του αναμμένο, που ήταν το σύνθημα για ένα συναρπαστικό στριμωξίδι πολλών μικρών αγοριών που βρέθηκαν γύρω του, προσπαθώντας το καθένα να ανάψει πρώτο το κερί του. Έπειτα από αυτό η φλόγα πήγε από κερί σε κερί μέχρι που ο καθένας κρατούσε το δικό του μικρό φανάρι, και ακολουθώντας το γέροντα παπά προχωρήσαμε όλοι μαζί προς την πλατεία που βρισκόταν μπροστά στην εκκλησία όπου συνεχίστηκε η λειτουργία.
Η Ανάσταση στην Ίο ήταν ένα θέαμα που δεν μπορεί εύκολα να ξεχαστεί: η μικρή πλατεία, με το βάθρο του Χριστού στο κέντρο της και το πλήθος των πιστών γύρω γύρω, με τον καθένα να κρατά το αναμμένο κερί του και όλη η περιοχή να πλημμυρίζει από μια κίτρινη λάμψη. Η μονοτονία της λειτουργίας συνεχιζόταν όπως πριν. Η ήπια νυχτερινή αύρα επαρκούσε τώρα για να σβήσει ένα απροστάτευτο κερί, αλλά όποτε συνέβαινε αυτό, οι διπλανοί έδιναν τη φλόγα τους και ο φωτισμός ανανεωνόταν με το ρυθμό που διακοπτόταν.
Η γραφική λειτουργία κορυφώθηκε με την ανακοίνωση του «Χριστός Ανέστη». Με αυτές τις μαγικές λέξεις όλοι οι φραγμοί έπεσαν. Όλοι οι πιστοί έγιναν φορείς αυτής της ιερής χαράς. Ένας σωματώδης άνδρας άρπαξε το σκοινί της καμπάνας που κρεμόταν έξω από την εκκλησία και χτύπαγε με ζωηρό ρυθμό τις πολλές καμπάνες που υπήρχαν ψηλά. Διαχυτικά πληθωρικά αγόρια εξακόντιζαν εκρηκτικά πυροτεχνήματα στους τοίχους των γειτονικών σπιτιών, προκαλώντας ένα χαρούμενο βουητό με γνήσιο μεσογειακό τρόπο.
Οι θρησκευτικές γιορτές όλων των νότιων περιοχών φαίνεται ότι αποτελούν κατάλληλες ευκαιρίες για ζωηρές εκδηλώσεις παρόμοιες με αυτές που είμαστε συνηθισμένοι να παρακολουθήσουμε στη δική μας εθνική εορτή. Γρήγορα αντιληφθήκαμε ότι και οι άλλες εκκλησίες στην περιοχή είχαν φτάσει στο «Χριστός Ανέστη» περίπου την ίδια ώρα, γιατί μακρινές καμπάνες και πυροτεχνήματα γρήγορα ανήγγειλαν την Ανάσταση του Κυρίου.
Χωρίς αμφιβολία ένα μέρος της πασχαλινής χαλάρωσης οφείλεται στην αντίδραση στην αυστηρή νηστεία της Σαρακοστής των Ελλήνων, καθώς και σε ένα αίσθημα πίστης και αφοσίωσης που ανανεώνεται κάθε χρόνο κατά τη γιορτή αυτή με ένα ζήλο που παραπέμπει στην πρώτη μυθιστορηματική ανακάλυψη της αιώνιας σωτηρίας ως θείας αλήθειας. Η ελληνική Σαρακοστή είναι μια αυστηρή περίοδος κατά την οποία η αποχή από φαγητό και κρασί, είναι εκπληκτικά πλήρης: έχει αναφερθεί από ταξιδιώτες στην Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια ότι αντιμετώπιζαν πολλές δυσκολίες από την αδυναμία εξασφάλισης τροφής, ειδικότερα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας,
Η αγροτιά ακολουθούσε πρόθυμα τη νηστεία. Οι ντόπιοι καταφέρνουν να επιβιώνουν με εκπληκτικά λίγη τροφή κατά τη διάρκεια των σαράντα ημερών. Δεν είναι παράξενο που με τον ερχομό του Πάσχα αποβάλλουν κάθε συγκράτηση σε μυρωδιές και εκδηλώνουν μια χωρίς όρια ευχαρίστηση. Από αυτά δεν πρέπει να συμπεράνουμε ότι επικρατεί ανάρμοστη ελευθεριότητα. Η λειτουργία μετά από τη διακοπή από τις καμπάνες και τα βαρελότα, επανήλθε στον ρυθμό της και διήρκεσε μέχρι τις τρεις το πρωί, γεγονός το οποίο φανερώνει ότι η ευχάριστη ατμόσφαιρα του Πάσχα συνοδεύεται από μια κόσμια συγκράτηση και αναβλητικότητα.
Αφού έγινε η Ανάσταση στην Ίο και ανταλλάξαμε πολλά «Χριστός Ανέστη» μεταξύ μας και με τους χωρικούς, ξεκινήσαμε περνώντας από τα στενά σοκάκια της πόλης και ακολουθήσαμε τον τραχύ δρόμο προς το πλοίο, κρατώντας τα αναμμένα κεριά, προστατεύοντας τα από τον δυνατό άνεμο. Σχηματίσαμε μια μακριά πομπή φώτων, καθώς ανηφορίζαμε την πλαγιά, προς τις βάρκες, μια ταιριαστή κορύφωση μιας από τις πιο παράδοξες εμπειρίες που είχαμε στο Αιγαίο.
Βρήκαμε τα κόκκινα αυγά, χαρακτηριστικά του ελληνικού Πάσχα, να μας περιμένουν στο πλοίο. Αυγά σφιχτά και βαμμένα με χυμό από παντζάρι ή άλλη ανάλογη χρωστική ουσία, που τα βλέπαμε να υπάρχουν σε γαβάθες για 1-2 βδομάδες μετά το Πάσχα. Οι Έλληνες τηρούν το έθιμο αυτό γιατί πιστεύεται ότι είναι η ανάμνηση ενός θαύματος που έγινε για να πεισθεί μια δύσπιστη γυναίκα για την αλήθεια της Ανάστασης.
Philip Sanford Marden