Αλέξιος Β’ και Ανδρόνικος Α’

Ο Μανουήλ Κομνηνός υπήρξε ο τελευταίος από τους μεγάλους αυτοκράτορες της δυναστείας των Κομνηνών. Μετά τον θάνατό του αρχίζει η κατάρρευση. Ο γιος και διάδοχος του Μανουήλ, ο Αλέξιος Β’, ήταν έντεκα χρονών όταν τον διαδέχτηκε. Την αντιβασιλεία ασκούσε η μητέρα του Μαρία από την Αντιόχεια, η οποία ήταν Γαλλίδα πριγκίπισσα, «Λατίνα», όπως την έλεγαν οι Βυζαντινοί και πολύ μισητή στον λαό ακόμα και για την καταγωγή της.

Αλέξιος Β' και Ανδρόνικος Α'
Αλέξιος Β’ Κομνηνός

Η Μαρία δεν ήταν δυνατόν να ανταποκριθεί στις δύσκολες περιστάσεις που αντιμετώπιζε το κράτος. Γι’ αυτόν τον λόγο, προσέλαβε ως σύμβουλο τον ανηψιό του Μανουήλ και ευνοούμενο της «πρωτοσέβαστον» Αλέξιο Κομνηνό. Η εκλογή αυτή ήταν ατυχής γιατί ο Αλέξιος δεν διέθετε τα απαραίτητα προσόντα που χρειάζονταν για την αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων.

Όλοι άρχισαν τότε να συνειδητοποιούν την ανάγκη εξεύρεσης ενός ικανού άνδρα, ο οποίος θα αναλάμβανε τη διακυβέρνηση του κράτους που βρισκόταν σχεδόν σε διάλυση. Μια μερίδα του πληθυσμού της πρωτεύουσας πίστευε πως ο μόνος κατάλληλος για τις περιστάσεις ήταν ο ξάδελφος του Μανουήλ, Ανδρόνικος Κομνηνός, ο οποίος βρισκόταν μακριά από την πρωτεύουσα, στην Παφαλγονία. Οι συνεννοήσεις που έγιναν ανάμεσα στους αντιφρονούντες και τον Ανδρόνικο, τον βρήκαν πρόθυμο να αναλάβει την ηγεσία της αντίδρασης.

Τον κάλεσαν να έρθει στην Κωνσταντινούπολη για να σώσει τον ανήλικο αυτοκράτορα Αλέξιο. Όταν ήρθε στην Πόλη επισκέφθηκε πρώτα τον τάφο του Μανουήλ Κομνηνού στην μονή του Παντοκράτορα. Έπειτα μετέβη στα ανάκτορα και όπου προκύνησε τον νεαρό αυτοκράτορα, Αλέξιο. Κατόπιν σχεδίασε με τρόπο αριστοτεχνικό και πραγματοποίησε την εξόντωση της αυτοκράτειρας Μαρίας. Την κατηγόρησε ότι βρισκόταν σε προδοτικές συνεννοήσεις με τους Ούγγρους και πέτυχε την καταδίκη της σε θάνατο. Ο ίδος ο ανήλικος αυτοκράτορας υπέγραψε την θανατική καταδίκη της μητέρας του.

Ο Ανδρόνικος στέφθηκε συναυτοκράτορας τον Σεπτέμβριο του 1183. Μετά από δύο μήνες ο αδίστακτος πλέον Ανδρόνικος έβαλε να στραγγαλίσουν τον νεαρό Αλέξιο. Έτσι ο Ανδρόνικος έμεινε μόνος αυτοκράτορας.

Αλέξιος Β' και Ανδρόνικος Α'
Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός

Ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός είναι μια τις πιο αμφισβητούμενες προσωπικότητες της Βυζαντινής Ιστορίας. Μερικοί ιστορικοί τον θεωρούν ενσάρκωση του κακού, ενώ από άλλους θεωρείται πολιτικός και κοινωνικός μεταρρυθμιστής, ο οποίος επεδίωξε να αναδιοργανώσει το Βυζαντινό Κράτος για να μετριάσει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.

Η απασχόληση του Ανδρόνικου με τα εσωτερικά ζητήματα του κράτους τον εξανάγκασε να αδιαφορήσει για τα εξωτερικά. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία στους παλαιούς εχθρούς του Βυζαντίου να κινηθούν εναντίον του. Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Μανουήλ, ο βασιλιάς της Ουγγαρίας, Βέλας Γ’, επωφελούμενος από τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόταν το Βυζάντιο κατέλαβε την Δαλματία, την περιοχή του Σιρμίου και μέρος της Κροατίας.

Δύο χρόνια αργότερα οι Ούγγροι μαζί με τους Σέρβους καταστρέφουν ολοσχερώς το Βελιγράδι, τη Βρανίτσοβα, τη Ναϊσσό και τη Σόφια. Ο ζουπάνος των Σέρβων, Στέφανος Νεμάνια, βρήκε την ευκαιρία να επεκτείνει τα εδάφη προς Ανατολάς και προς Νότον και να ανακηρύξει τη χώρα του ανεξάρτητη. Το χειρότερο όμως πλήγμα κατά του βυζαντίου ήταν η τέταρτη επιδρομή των Νορμανδών και η φοβερή καταστροφή της Θεσσαλονίκης (1184).

Το 1184 ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Βαρβαρόσσας μνήστευσε τον γιο του Ερρίκο με την κόρη του βασιλιά των Νορμανδών της Ιταλίας Ρογήρου Β’, Κωνσταντία. Η συμμαχία αυτή υπήρξε μεγάλο πλήγμα για το Βυζάντιο, το οποίο για τέταρτη φορά θα υφίστατο την επίθεση των Νορμανδών. Τον Ιούνιο του 1185 οι παλαιοί εχθροί του Βυζαντίου αποβιβάστηκαν στο Δυρράχιο και μετά από σύντομη πολιορκία το κατέλαβαν. Από εκεί διά της Εγνατίας οδού προχώρησαν προς την Θεσσαλονίκη, ενώ ο στόλος τους, αφού κατέλαβε την Κέρκυρα, την Κεφαλλονιά και την Ζάκυνθο, παρέπλευσε την ελληνική χερσόνησο και έφτασε στη Θεσσαλονίκη στα μέσα Αυγούστου.

Λίγες μέρες νωρίτερα είχε φθάσει στη πόλη του Αγίου Δημητρίου και ο νορμανδικός στρατός. Διοικητής της πόλης ήταν ο στρατηγός Δαβίδ Κομνηνός. Η Θεσσαλονίκη μετά από ηρωική άμυνα μερικών ημερών υπέκυψε στους Νορμανδούς στις 24 Αυγούστου. Ακολούθησαν φοβερές σφαγές και λεηλασίες. Οι Νορμανδοί χωρίς κανένα εμπόδιο προχωρούσαν προς την Κωνσταντινούπολη, ενώ ο στόλος τους έμπαινε στα Στενά του Ελλησπόντου.

Η είδηση της πτώσης της Θεσσαλονίκης και η προσέγγιση των Νορμανδών θορύβησε το λαό της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος απέδωσε στον Ανδρόνικο όλες τις ευθύνες για την θλιβερή κατάσταση, στην οποία περιήλθε το κράτος. Ο Ανδρόνικος σε εκείνες τις κρίσιμες ώρες έδειξε αδιαφορία. Ο λαός αγανακτισμένος επαναστάσησε και ανακήρυξε αυτοκράτορα τον Ισαάκιο Άγγελο. Ο Ανδρόνικος επιχείρησε να δραπετεύσει, αλλά συνελήφθη και παραδόθηκε στο εξαγριωμένο πλήθος το οποίο τον κατακρεούργησε (12 Σεπτεμβρίου 1185). Αυτό ήταν ο τέλος της δυναστείας των Κομνηνών, η οποία «ηνώρθωσε και ελάμπρυνε την Βυζαντινή Αυτοκρατορίαν».