Ο Αινείας είναι ευρέως γνωστός χάρη στο έπος του Βιργίλιου («Αινειάδα»), στο οποίο τα ταξίδια και τα βάσανα του ήρωα παρουσιάζονται λεπτoμερώς με τη μορφή εθνικιστικού μύθου για τη καταγωγή και το θεϊκό πεπρωμένο της Ρώμης. Στην ομηρική «Ιλιάδα» το μέλλον του Τρωαδίτη Αινεία διαγραφόταν ήδη λαμπρό: ο θεός Ποσειδώνας τον έσωσε από τη μάχη, προφητεύοντας ότι ο ίδιος και οι απόγονοι του θα γίνονταν βασιλείς. Μετά την πτώση της Τροίας οι ελληνικές παραδόσεις τον οδήγησαν, με τον πατέρα του Αγχίση, τον γιο του Ασκάνιο και μερικούς συντρόφους του τη Δύση, όπως και πολλούς άλλους παλαίμαχους και έτσι δημιουργήθηκαν μύθοι για την ίδρυση πολλών πόλεων στην Σικελία και την Κάτω Ιταλία, όπου από τον 8οπ.Χ. αιώνα και μετά εγκαταστάθηκαν Έλληνες.
Ο Αινείας φεύγοντας ως πρόσφυγας από την Τροία, πήγε αρχικά στην Δήλο για να πάρει χρησμό από τον Απόλλωνα, ο οποίος αποκρίθηκε ως εξής: «Απόγονοι του Δάρδανου (μυθικού ιδρυτή της Τροίας), η χώρα που γέννησε τους πρώτους προγόνους σας θα σάς καλωσορίσει στο γόνιμο στήθος της κατά την επιστροφή σας. Αναζητήσετε την αρχαία σας πατρίδα».
Ο Ασκάνιος θυμήθηκε ότι ο Τεύκρος, απόγονος των βασιλεών της Τροίας είχε έρθει από την Κρήτη, και για εκεί σάλπαραν ο Αινείας και οι Τρώες του. Στην Κρήτη είδε ένα όραμα των Τρώων θεών, που μετέφερε ένα μήνυμα από τον Απόλλωνα, ο οποίος θεώρησε καλό να κάνει πιο σαφές το μήνυμά του. Η «αρχαία μητέρα» ήταν η Ιταλία, γιατί από εκεί είχε έρθει ο Δάρδανος.
Πλέοντας στο Ιόνιο Πέλαγος οι Τρώες αποβιβάστηκαν στα νησιά Στροφάδες. Έσφαξαν βόδια και ετοίμασαν το γεύμα, αλλά τους επιτέθηκαν αμέσως οι Άρπυιες, τερατώδεις γυναίκες-πουλιά, που μόλυναν την τροφή. Οι Άρπυιες αποκρούονται αλλά η αρχηγός τους προφητεύει: «Θα πάτε στην Ιταλία και θα σας επιτραπεί να μπείτε στα λιμάνια της, αλλά δεν θα οχυρώσετε πόλη, παρά μόνο αφού για τη αδικία που μας κάνατε η σκληρή πείνα θα σας αναγκάσει να μασήσετε και να φάτε τα τραπέζια σας».
Στη Ήπειρο συνάντησαν ένα Τρωαδίτη, τον ‘Ελενο, γιο του Πρίαμου που τώρα βασίλευε σε μια πόλη κτισμένη κατ’ εικόνα της Τροίας. Ο Έλενος έδωσε στον Αινεία λεπτομερείς πληροφορίες για το ταξίδι και προφήτευσε: «Θα σου δώσω ένα σημάδι και κράτα το χαραγμένο στο νου σου. Όταν θα βρεις δίπλα στο νερό ενός απόμερου ποταμού ξαπλωμένη στο έαδαφος μια πελώρια γουρούνα, άσπρη, με τα τριάντα της άσπρα γουτουνάκια τα νεογέννητα γύρω από τους μαστούς της, αυτός θα είναι ο τόπος της πόλης. Αυτή θα είναι η βέβαιη ξεκούραση από τα βάσανα. Και μη στενοχωριέσαι για το φάγωμα των τραπεζιών. Οι Μοίρες θα βρουν τρόπο και ο Απόλλωνας θα προστρέξει, αν τον επικαλεστείς».
Η γουρούνα και η γέννα της αντιπροσωπεύουν τους Λατίνους. Τα τριάντα γυρουνάκια φαίνεται πως είναι οι τριάντα λαοί, που κατά την παράδοση, αποτέλεσαν τη Λατινική Ένωση που τελικά κατέλαβαν οι Ρωμαίοι το 338π.Χ. Σύμφωνα με τον Φάβιο Πίκτωρα τα τριάντα γουρουνάκια είναι τα τριάντα χρόνια που χρειάστηκαν μέχρι οι Ρωμαίοι να καταλάβουν όλες τις λατινικές πόλεις. Κατά τον Βιργίλιο, ο τόπος όπου βρέθηκε η γουρούνα με τα γουρουνάκια της είναι η Άλβα Λόγγα.
Ο Ανείας φτάνοντας στο Λάτιο, σε μια θέση που λεγόταν Τροία, ίδρυσε μια πόλη που ονομάστηκε Λαβίνιο, σε γη που του δώρισε ο ο τοπικός βασιλιάς Λατίνος, και κυβέρνησε εκεί με τη γυναίκα του Λαβινία, κόρη του Λατίνου, πάνω στον κοινό λαό τους, που τώρα λέγονταν Λατίνοι. Εκεί ο Αινείας είχε μεταφέρει τα ιερά κειμήλια, τους Πενάτες (πατρώους θεούς) του ρωμαϊκού λαού, τους οποίους οι ρωμαϊκές αρχές επισκέπτονταν τελετουργικά μία φορά τον χρόνο.
Μετά τον θάνατο του Αινεία στον πόλεμο με τον τοπικό ηγεμόνα Τύρνο και τους Ρουτούλους, ο γιος του Ασκάνιος ίδρυσε την Άλβα Λόγγα, την οποία αργότερα παραχώρησε στον αδελφό του Σίλβιο. Αυτός ήταν ο πρώτος από μια σειρά βασιλέων ως τη γέννηση των αδελφών Ρωμύλου και Ρέμου και την ίδρυση της Ρώμης.
Και οι δύο προφητείες, με τη γουρούνα και το φάγωμα των τραπεζιών εκπληρώθηκαν. Μετά την επίσκεψη στην Κυμαία Σίβυλλα, στη Νότια Ιταλία, οι Τρώες σαλπάρουν προς Βορρά και μπαίνουν στον Τίβερη, όπου, κάπου κοντά στις εκβολές του, αποβιβάζονται στην όχθη να ετοιμάσουν φαγητό. Ήταν τόσο πεινασμένοι που, μιας και εξαντλήθηκαν όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα, άρχισαν να τρώνε τις λεπτές πίτες που χρησιμοποιούσαν ως πιάτα. «Τι, τρώμε ως και τα τραπέζια μας;», είπε ο γιος του Αινεία.
Ο Αινείας συνειδητοποίησε ότι η προφητεία είχε εκπληρωθεί. Ο ίδιος και οι άνδρες του προχώρησαν και συνάντησαν τον τοπικό βασιλιά Λατίνο, ο οποίος έχοντας μόλις δεχθεί την προφητεία από τον πατέρα του, τον θεό Φαύνο, ότι η κόρη του θα παντρευόταν ξένο, καλοσόρισε τον Αινεία ως θεόσταλτο γαμπρό. Αυτό όμως προκάλεσε μεγάλες φασαρίες, γιατί ο Τύρνοςείχε ήδη ζητήσει σε γάμο την Λαβινία και είχε την υποστήριξη της βασίλισσας, της συζύγου του Λατίνου. Επενέβη και η Ήρα και στέλνοντας την Ερινύα να ξεσηκώσει τον Τύρνο, αλλά και τους Λατίνους κατά του Αινεία.
Ο Αινείας είδε στον ύπνο του τον τον πατέρα Τίβερη, που του είπε: «Αυτή είναι η σίγουρη πατρίδα σας, εδώ ανήκουν οι θεοί σας». Ο Αινείας για να γλιτώσει από τα τωρινά του προβλήματα ζήτησε βοήθεα από τον βασιλιά Εύανδρο, Έλληνα από την Αρκαδία, εγκατεστημένο στην Ιταλία. Ο Αινείας επάνδρωσε δύο πλοία, και καθώς ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν, είδαν τον οιωνό της άσπρης γουρούνας, Θυσίασαν μια άσπρη γουρούνα στην Ήρα και μετά ανέβηκαν κωπηλατώντας τον ποταμό Τίβερη, ώσπου βρήκαν τον Εύανδρο, τον γιο του Πάλλαντα, και τους Αρκάδες ηγέτες να θυσιάζουν στον Ηρακλή.
Ο Εύανδρος υποδέχτηκε ευγενικά τον Αινεία θυμούμενος, πως κάποτε ο Αγχίσης με τον Πρίαμο είχαν επισκεφθεί την Αρκαδία. Έτσι έφτασε ο Αινείας στην τοποθεσία της Ρώμης, γιατί το παλάτι του Εύανδρου βρισκόταν εκεί που κατά τους Ρωμαίους ήταν ο Παλατίνος λόφος.