Αικατερίνη της Ρωσίας

Η Αικατερίνη Αλεξέγεβνα απέκτησε με τη γέννηση της, στις 2 Μαΐου 1729, το όνομα Σοφία Αυγούστα Φρειδερίκη. Βαπτίστηκε με το λουθηρανικό τυπικό του Στέτιν και έγινε τυπική Γερμανίδα πριγκίπισσα -ευγενής, αλλά όχι πλούσια.

Οι γονείς κατάγονταν και οι δύο από οικογένειες ευγενών. Όταν γεννήθηκε η Φρειδερίκη ο πατέρας της, δούκας Χριστιανός Αύγουστος υπηρετούσε στον πρωσικό στρατό ως φρούραρχος του Στέτιν. Τα παιδικά χρόνια της πριγκίπισσας ήταν συνηθισμένα όπως για όλα τα παιδιά του κύκλου της. Παρακολουθούσε μαθήματα κατ’ οίκον. Μαζί με τη μητέρα της επισκεπτόταν συχνά τους πύργους των πολυάριθμων Γερμανών συγγενών τους. Αυτός ο τρόπος ζωής από τα μικρά της χρόνια έκανε τη Φρειδερίκη να προσαρμόζεται στις καταστάσεις και τη δίδαξε να γνωρίζεται γρήγορα και άνετα με τους πιο διαφορετικούς ανθρώπους. Δεν διαμόρφωσε μέσα της την αντίληψη του πατρικού σπιτιού και της ιδιαίτερης πατρίδας, πράγμα που τη διευκόλυνε να συνηθίσει τη ζωή στη Ρωσία.

Η Γερμανία πάντα θεωρούνταν «νυφοπάζαρο». Φτωχές, ευγενείς και ανύπανδρες πριγκίπισσες υπήρχαν εκεί άφθονες. Η Φρειδερίκη ευνοήθηκε εξαιρετικά από την τύχη, όταν τη διάλεξε η Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Ελισάβετ για σύζυγο του ανηψιού και διαδόχους της Πέτρου Φιοντόροβιτς, ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Πέτρος Γ’. Ο Πέτρος ήταν γιος της εκλιπούσης αδελφής της Άννας Πετρόβνα.

Η Φρειδερίκη που έγινε Αικατερίνη

Αρχές του 1744 η Φρειδερίκη ταξίδεψε με τη μητέρα της στη Ρωσία, μετά την πρόσκληση της Αυτοκράτειρας. Η άγνωστη χώρα εντυπωσίασε τη 15χρονη, τότε, κοπέλα. Αμέσως άρχισε να μαθαίνει ρωσικά, την κυρίευσε μια ακατανίκητη επιθυμία να είναι και να αισθάνεται Ρωσίδα. Η Ρωσία έγινε για πάντα το σπίτι της, η πατρίδα, ο νόημα της ζωής, η μεγαλύτερη αγάπη, την οποία συναγωνιζόταν μόνο η αγάπη για την εξουσία.

Η Φρειδερίκη έκανε καλή εντύπωση στην Αυτοκράτειρα Ελισάβετ. Σύντομα ασπάστηκε το ορθόδοξο δόγμα, πήρε το όνομα Αικατερίνη Αλεξέγεβνα και έγινε αρραβωνιαστικιά του Πέτρου Φιοντόροβιτς. Τα πρώτα δέκα χρόνια της ζωής της Αικατερίνης στη Ρωσία ήταν τα πιο δύσκολα. Ο γάμος της με τον Πέτρο ήταν από τους πιο αποτυχημένους. Παρά τις προσπάθειες της Αικατερίνης ο Πέτρος δεν έδινε καμία σημασία στην σύζυγό του. Είχε παιδαριώδη συμπεριφορά και ασχολούνταν μόνο με στρατιωτικά παιχνίδια και το κυνήγι. Εννιά χρόνια δεν είχαν καν σεξουαλική ζωή και δεν απέκτησαν παιδιά. Όταν ανέφερε στην Ελισάβετ το λόγο της ατεκνίας τους εκείνη την ενθάρρυνε να βρει κάποιον εραστή για να γεννήσει το διάδοχο του Πέτρου Φιοντόροβιτς. Όταν η Αικατερίνη γέννησε τον γιο της Παύλο, πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν αμφιβολία για το ποιος ήταν ο πατέρας του παιδιού.

Η Αικατερίνη γέμιζε τις ώρες της με το διάβασμα. Στην αρχή η ανάγνωση αφορούσε μυθιστορήματα και μετέπειτα έγινε πιο συνειδητή και προχωρούσε με κατάλογο «ωφέλιμων βιβλίων». Χάρη σε αυτές τις γνώσεις εξασκούσε το πνεύμα της, οραματιζόμενη τον υψηλό στόχο της: την εξουσία, την επιρροή, τη δόξα.

Μετά τη γέννηση του γιου της η Αικατερίνη κατάφερε να συνάψει σχέσεις με τους ισχυρούς αυλικούς και υπουργούς μεταξύ των οποίων ιδιαιτέρως ξεχώριζε ο καγκελάριος Α. Π. Μπεστούζεφ-Ριούμιν. Ήταν ο πρώτος που εκτίμησε ποια σπάνια γυναίκα είχε απέναντι του, ποια φιλοδοξία την έκαιγε, πόση ενέργεια και πόση δύναμη περιέκλειε η προσωπικότητα της συζύγου του διαδόχου. Ο ίδιος, κατά τη διάρκεια σοβαρής ασθένειας της Ελισάβετ, παρέσυρε την Αικατερίνη σε αυλική συνωμοσία, που κατέρρευσε και εξαιτίας της, ο καγκελάριος έχασε την εξουσία και η Αικατερίνη μόλις που κατάφερε να αποφύγει τη δυσμένεια.

Η Αικατερίνη Αυτοκράτειρα πασών των Ρωσιών

Η συνωμοτική αυτή εμπειρία της φάνηκε χρήσιμη, όταν μερικά χρόνια αργότερα, ανέβηκε στο θρόνο ο σύζυγος της, ως Πέτρος Γ’. Λόγω της αμφίρροπης αντιπάθειας που έτρεφαν οι σύζυγοι, η Αικατερίνη με τους αδελφούς Ορλόφ συνωμότησαν και σε αυτό συνέτεινε και ότι ο αυτοκράτορας στη σύντομη βασιλεία του πρόλαβε να στρέψει εναντίον του πολλούς πατριώτες. Στις 28 Ιουνίου 1762, με τη βοήθεια της φρουράς κατέλαβε την εξουσία, διεξήγαγε αστραπιαίο πόλεμο «συζύγου εναντίον συζύγου», συνέλαβε τον Πέτρο Γ’, για να αναδειχθεί απόλυτος μονάρχης, ως Αικατερίνη η Β’. Στις 6 Ιουλίου του 1762 ο Πέτρος ο Γ’ σκοτώθηκε έξω από την Αγία Πετρούπολη, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Δεν έχει αποδειχθεί ότι η Αικατερίνη διέταξε το θάνατό του, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες ότι, αν και γνώριζε το σχέδιο δολοφονίας του, δεν έκανε τίποτα για να το σταματήσει.

Στην αρχή η Αικατερίνη ήταν άπειρη στη διακυβέρνηση και οι αξιωματικοί της φρουράς σπάνια την υπολόγιζαν. Όμως, η νέα Αυτοκράτειρα επέδειξε υπομονή, αποφασιστικότητα, πονηριά και επιμονή. Κατόρθωσε να συγκεντρώσει πραγματική εξουσία στα χέρια της.

Η Αικατερίνη πραγματική διάδοχος του Μεγάλου Πέτρου

Η Αικατερίνη έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για τους Διαφωτιστές αν και οι απόψεις τους ήταν διαμετρικά αντίθετες. Εκείνοι ήθελαν με τη βοήθεια του «φωτός της γνώσεως» να συντρίψουν την παλαιά φεουδαρχική τάξη της Ευρώπης και η Αικατερίνη επιθυμούσε με το ίδιο «φως» να εδραιώσει τη Ρωσία και η ίδια να εξελιχθεί σε μονάρχη πεφωτισμένο, με πρωτοβουλίες, αλλά και υπακοή στους νόμους, αφιερωμένη στη μοναρχία και τη δυναστεία του έθνους.

Η ιδεολογία της εξουσίας της Αικατερίνης βασιζόταν στις αρχές που πρώτος είχε θεμελιώσει ο Μεγάλος Πέτρος, εμπλουτισμένες όμως με τις ιδέες του Διαφωτισμού, πράγμα που επέτρεψε στον ιστορικό Α. Β. Κάμενσκι να ονομάσει το καθεστώς της Αικατερίνης Β’ «απολυταρχία με ανθρώπινο πρόσωπο». Παρά την ειλικρινή πεποίθηση της ότι πρέπει να ριζώσουν στη Ρωσία οι αρχές και οι αξίες του Διαφωτισμού, ήταν πολύ μακριά από τις προθέσεις της να τεθούν οποιαδήποτε όρια στην απολυταρχία, να εισαχθούν στοιχεία συνταγματικής μοναρχίας, γεγονός που θα σήμαινε απότομη μείωση της προσωπικής της εξουσίας και διάλυση του πατροπαράδοτου συστήματος διακυβέρνησης στη χώρα. Ήταν πεπεισμένη ότι στη Ρωσία είναι τεράστιος ο ρόλος του κράτους, το οποίο κυρίως δεν τιμωρεί, αλλά φροντίζει για τη ευτυχία των υπηκόων του. Επομένως είναι αναντικατάστατος και ο ρόλος του μονάρχη: του πιο σημαντικού κηδεμόνα και παιδαγωγού του λαού.

Η Αικατερίνη θεωρούσε τη μοναρχία αναγκαίο κακό. Ήταν αναμφίβολα αντίπαλος της δουλοπαροικίας. Όμως, επρόκειτο, κατά την άποψη της, για μια τάξη πραγμάτων που θα ήταν επικίνδυνο να διαταραχθεί. Εναπόθετε όλες τις ελπίδες της στη σταδιακή, εξελικτική διαδικασία ανάπτυξης, οπότε με τη βοήθεια της βελτίωσης της νομοθεσίας, την παιδείας, της καταπράυνσης των παθών και της καθιέρωσης συνετών κανονισμών θα μπορέσει να επιτευχθεί η άρση του καθεστώτος της δουλοπαροικίας.

Το τέλος της Αικατερίνης Αλεξέγεβνα

Η Αικατερίνη ονειρευόταν πως θα πεθάνει όπως ο Σωκράτης ή ο Σενέκας, περιστοιχισμένη από γενναίους, καλούς φίλους, υπό τους ήχους αγαπημένης μουσικής με λουλούδια, εύκολα και άνετα. Όμως ο χάρος τη χτύπησε, στα 67 της χρόνια, άγρια και χωρίς τελετές με το τρομακτικό δρεπάνι του, νωρίς το πρωί της 17ης Νοεμβρίου 1796, όταν η αυτοκράτειρα περνούσε το στενό διάδρομο από το γραφείο στην ιματιοθήκη της. Ένα ισχυρό εγκεφαλικό είχε γκρεμίσει τη παντοδύναμη τσαρίνα. Δεν υπήρχαν πλάι της ούτε λουλούδια, ούτε φίλοι, ούτε μουσική. Η Αικατερίνη βρισκόταν στο πάτωμα και γύρω της στέκονταν οι κυρίες της τιμής και δίπλα έτρεχε βροντώντας τα τακούνια και το μπαστούνι του στο παρκέ ο γιος της Παύλος. Βιαζόταν να πάει στο γραφείο της, να βρει και να εξαφανίσει τη διαθήκη της υπέρ του δικού του γιου, Αλέξανδρου.