Η Αθηνά ήταν θεά της σοφίας, της καταιγίδας και του πολέμου, προστάτρια των πόλεων και του αστικού βίου, πολιούχος της Αθήνας, που φέρει και το όνομά της, προστάτρια των καλλιεργειών και των τεχνών, μέλος του Δωδεκάθεου, κόρη του Διός και της Μήτιδος.
Σύμφωνα με την γνωστή από τον Ησίοδο και τους λεγόμενους ομηρικούς ύμνους εκδοχή των μύθων που αναφέρονται στην γέννηση της Αθηνάς, όταν η Ωκεανίδα Μήτις, ύστερα από την ένωση της με τον Δία, κυοφορούσε την Αθηνά, ο Δίας από φόβο μήπως γεννηθεί παιδί ισχυρότερο και ευφυέστερο από αυτόν και έτσι τον παραμερίσει από τη βασιλεία του κόσμου κατάπιε τη μέλουσα μητέρα μαζί με το έμβρυο, το οποίο αργότερα γεννήθηκε με τη μορφή πάνοπλης κόρης, ξεπηδώντας από το κεφάλι του πατέρα της, όταν ο Προμηθέας ή ο Ήφαιστος το χτύπησε με το πελέκι του για να ανακουφίσει τον Δία από ισχυρό πονοκέφαλο.
Η Αθηνά παρουσιάζεται ως ο ιδανική βοηθός και συνεργάτις του πατέρα της και ότι μόνο αυτή από όλα τα παιδιά του είχε το προνόμιο να μπαίνει στο οπλοστάσιο του και να φορεί την αιγίδα που τον θωράκιζε, δηλαδή το γιδοτόμαρο από την κατσικόμορφη τροφό του, Αμάλθεια.
Το όνομα της Αθηνάς έχει παραδοθεί στους εξής τύπους: Κρητομυκηναϊκό Α-τα-να, δωρικό Αθάνα και Αθαναία, ιωνικό Αθήνη και Αθηναίη, ασυναίρετο Αθηνάα και συνηρημένο Αθηνά. Από το όνομα της θεάς ονομάστηκε η πόλη Αθήνα και στον πληθυντικό Αθήναι. (Ενδεχομένως η Αθήνα της Αττικής, νοούμενη στην ίδρυση της μινωική αποικία οφείλει το όνομά της σε συνώνυμη κρητική μητρόπολη, που πρώτη ονομάστηκε με το θεωνύμιο της εκεί πολιούχου).
Το όνομα της Αθηνάς συνοδεύεται συχνά από το προσωνύμιο Παλλάς, λέξη ελληνική που συγγενεύει με τον πάλλακα, την παλλακήν, την παλλακίδα, καθώς και το νεοελληνικό παλικάρι, που σημαίνει την νεαρή κόρη. Έτσι η προσωνυμία Παλλάς Αθηναίη αντιστοιχεί στην προσωνυμία Αθηνά Παρθένος και χαρακτηρίζει την κατ’ εξοχήν λατρευόμενη ως Παρθένο, που ο ναός της ονομάζεται Παρθενών και που το αειπάρθενόν της έχει επιβληθεί από την ιδιότητα της ως Προμάχου, σύμφωνα με πανάρχαιες μαγικές αντιλήψεις, που εξαρτούν τη δύναμη από την ακεραιότητα και την απροσμιξία.
Από την Παλλάδα εξηγούνται τα παλλάδια, που είναι λατρευτικά ομοιώματα της θεάς, και ίσως οι Παλλαντίδαι, δηλαδή το αθηναϊκό γένος που ενδεχομένως συνδέεται με την εγκαθίδρυση της λατρείας αυτής της θεάς στην Αττική.
Η Αθηνά είναι ευρύτερα γνωστή και ως Τριτογένεια. Αυτή η προσωνυμία παραπέμπει στα ονόματα Τριτώ, Τριτεία, Τρίτων, Αμφιτρίτη κ.α. άσχετα με τη λέξη τρίτος, πράγμα που κάνει μάλλον απίθανο η θεά να ονομάστηκε έτσι κατά το τριπάτωρ, με τη σημασία της «κατ’ εξοχήν» κόρης, της από κάθε πλευρά γνήσιας κόρης, της πρωτότοκης του Δία (όπως η Ιφιγένεια του Αγαμέμνονα). Πιθανότερη είναι η θεώρηση της Τριτογένειας ως κορυφογενούς, δηλαδή ως γεννημένης από την τριτώ, την κορυφή, το κεφαλάρι, το κεφαλόβρυσο ή την κεφαλή (του Δία) ή, με την προϋπόθεση ότι το παλαιότερο όνομα της Κνωσού ήταν Τρίτα, ως της γεννημένης στην Τρίτα, κατά το Κυπρογένεια, που σημαίνει την γεννημένη στην Κύπρο θεά Αφροδίτη.
Με τη γέννηση της Αθηνάς από την κεφαλή του Δία μυθολογούνται σε πρώτο, φυσιογνωστικό, επίπεδο οι βασικότερες μετεωρολογικές εμπειρίες του ανθρώπου και οι σχετικές με αυτές αντιλήψεις, συγκεκριμένα η σχέση της καταιγίδας με τον κεραυνό ή την κορυφή. Σε δεύτερο, θεσμικό, επίπεδο ο ρόλος του άνδρα στη γέννηση του παιδιού, σύμφωνα με ένα ακραίο πατριαρχικό πρότυπο, με ανάλογη υποτίμηση του ρόλου της γυναίκας, όπως φαίνεται και στην περίπτωση της γέννησης του Διονύσου από τον μηρό του Δία. Σε τρίτο, πολιτιστικό, επίπεδο η αναφορά κάθε τέχνης και επιστήμης, εκπροσωπούμενης από την Αθηνά, στον αριστοτέχνα και μητίετα Δία.
Ο τρόπος που γεννιέται η πρόμαχος Αθηνά, δηλαδή όχι από το σώμα της μητέρας της αλλά από την κεφαλή του πατέρα της, και όχι ως βρέφος αλλά ήδη ως ενήλικη κόρη, μάλιστα μαζί με όλη την πολεμική της εξάρτυση, η πρωταρχική σχέση της Αθηνάς με την καταιγίδα, η πέρα από τη θυγατρική αφοσίωση μοναδικής εμπιστοσύνης συνεργασία με τον πατέρα της, η δραστηριότητα της που γενικά επικυρώνει τα πατριαρχικά πρότυπα, το αποκλειστικό προνόμιό της μόνο αυτή από όλα τα παιδιά του Δία να φορεί την αιγίδα του, να μπαίνει στο οπλοστάσιο του και να χρησιμοποιεί τον κεραυνό του, προδίδουν ότι η προσωπικότητα αυτής της θέας ήταν νοητή σαν όψη ή υπόσταση της δύναμης του Δία.
Καθώς η δραστηριότητα της Αθηνάς κοντά σε φορείς του πολιτισμού εντοπίζεται από τους μύθους στην αφετηρία των σχετικών οικιστικών και θεσμικών παραδόσεων, τονίζεται συνάμα η παλαιότητα και η σπουδαιότητα της λατρείας αυτής της θεάς για την ιστορία των κυριότερων μητροπόλεων του ελληνισμού. Από τον πρωτεύοντα ρόλο της λατρείας της Αθηνάς στην ιστορία της Αθήνας ήταν εύλογο να πλαστούν οι μυθολογούμενες πολλαπλές διασυνδέσεις της θεάς με την προστατευόμενη της πόλη. Έτσι ο μύθος της Αθηνάς με τους ακόλουθους μύθους: του Ποσειδώνα (για το φύτεμα της πρώτης ελιάς, την θεσμοθέτηση του πρώτου δικαστηρίου, την πατρότητα του Θησέα), του Ηφαίστου (για το πλήθος αθηναϊκές συντεχνίες που δικαιολογούσαν την ομοειδή λατρεία των δύο θεών), τον Ίωνα (για τους Ίωνες και την σχετική ιωνική πολιτική) κ.α.
Η πολυδιάστατη προσωπικότητα της Αθηνάς είναι απότοκο ατέλειωτης σειράς από εξελικτικές φάσεις του πολιτισμού των πιστών της. Κατά την ιστορική διαδρομή της η πανάρχαια θεά του ελληνικού χώρου, χωρίς να χάνει την αρχική φυσιογνωμία της, κέρδιζε με την άνοδο του λαού της ολοένα ανώτερα γνωρίσματα, έτσι που είναι ζήτημα αν σε άλλη ελληνική θεότητα μπορεί να φανεί καθαρότερα η στρωματογραφία του ελληνικού πολιτισμού, από τις σκοτεινές μορφές της μαγείας ως τα πιο λαμπρά επιτεύγματα της ανεπτυγμένης τεχνολογίας του κλασικού ελληνισμού.
Η εικόνα μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας όπως παρουσιάζεται στα ομηρικά έπη, προϋποθέτει μακρά συμβίωση της θεάς με ολόκληρο το λαό της και οι ποικίλες τοπικές παραδόσεις, συχνά ανεξάρτητες μεταξύ τους, επιβεβαιώνουν τα πανελλήνια γνωρίσματά της. Τέλος, ας σημειωθεί ότι η πατρότητα της Αθηνάς, που διαπιστώνεται στον Όμηρο και τη λαϊκή λατρεία, διατηρήθηκε αναλλοίωτη σε ολόκληρη την αρχαιότητα, χωρίς να την αλλάξουν ούτε η ποίηση ούτε ο μυστικισμός ούτε οι αλληγορικές ερμηνείες.
Με πληροφορίες από: Παγκόσμια Μυθολογία