Ο όρος Ίνκας στην επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας, την κέτσουα, σήμαινε «γιος του Ήλιου». Στην αρχή, όταν οι Ίνκας ήταν ακόμα μια μικρή φυλή που ζούσε στη επαρχία του Κούσκο, αποτελούσε τιμητκό τίτλο των αρχαίων προγόνων. Αργότερα, όταν η κυριαρχία της αυτοκρατορίας επεκτάθηκε, δήλωνε πλέον τον ίδιο τον λαό.
Τα πρώτα ιστορικά στοιχεία ανάγονται στις αρχές του 15ου αιώνα, αλλά η ιστορία των Ίνκας ξεκινάει δύο αιώνες νωρίτερα, με τη θρυλική μορφή του ηγεμόνα Μάνκο Κάπακ. Σύμφωνα με την παράδοση των Ίνκας, ο Μάνκο Κάπακ, γιος του θεού Ήλιου Ίντι, στάλθηκε στη Γη για να ιδρύσει ένα κράτος και να εκπολιτίσει: οι μελετητές, αντίθετα, τον θεωρούν απλώς αρχηγό κάποιας φατρίας ή κάποιας φυλής, με πιθανό τόπο προέλευσης τη λίμνη Τιτικάκα. Το σίγουρο είναι ότι οι Ίνκα δεν κατάγονταν από την κοιλάδα του Κούσκο, αλλά έφτασαν εκεί γύρω στο 1250.
Οι αναφορές δεν είναι σαφείς τουλάχιστον μέχρι τον ένατο ηγεμόνα, τον Πατσακούτεκ, ο οποίος κυβέρνησε από το 1438 ως το 1471 και αποτελεί μια μορφή ιστορικά ταυτισμένη. Με τη νίκη του Πατσακούτεκ, το 1438, οι Ίνκας κατάφεραν να κερδίσουν τον έλεγχο της κοιλάδας του Κούσκο. Ενώ οι Τσιμού είχαν ιδρύσει το πιο ισχυρό κράτος της βόρειας παράκτιας ζώνης, οι Ίνκας ανέπτυξαν τον δικό τους πολιτισμό στα υψίπεδα. Αρχικά, κατείχαν μόνο την περιοχή του Κούσκο. Σταδιακά όμως υπέταξαν τους όμορους λαούς, ενσωματώνοντας τα εδάφη των Μότσε, των Νάσκα, των Ουάρι. Στα τέλη του 15ου αιώνα οι Ίνκας κυριαρχούσαν σε μια μεγάλη αυτοκρατορία που έφτανε μέχρι τις ακτές και εκτεινόταν από τον Ισημερινό μέχρι τον ποταμό Μάουλε στη Χιλή.
Μάνκο Κάπακ
Σύμφωνα με τον μύθο της γέννησης του πολιτισμού των Ίνκας, κάποια μέρα, από μια σπηλιά του βουνού Τάμπου-Τόκο στα περίχωρα του Πακάρι Τάμπου, βγήκαν τέσσερα αδέλφια: ο Αγιάρ Ούτσου, ο Αγιάρ Κάτσι, ο Αγιάρ Αούκα και ο Αγιάρ Μάνκο. Ο θεός Ήλιος κατέβηκε στη γη και, αφού αποκάλυψε στους τέσσερις αδελφούς ότι είναι ο πατέρας τους, ανέθεσε στον Αγιάρ Μάνκο τον ρόλο του καθοδηγητή, γιατί ήταν γραφτό να θέσει όλα τα γένη κάτω από την κυριαρχία του και να βρει μια γη πλούσια σε αραβόσιτο, όπου θα ίδρυε μια πόλη και ένα ναό για να κάνει τις προσφορές του.
Έπειτα από πολλές περιπέτειες ο Κάτσι, ο Ούτσου και ο Αούκα μεταμορφώθηκαν σε πέτρες και οι δύο τελευταίοι έγιναν αντικείμενα λατρείας, ενώ ο Μάνκο συνέχισε την πορεία του συνοδευόμενος από την αδελφή και σύζυγό του, τη Μάμα Όκλο, μαζί με την οποία έφτασε στην κοιλάδα Ουαϊναπάτα. Εκεί σταμάτησαν και θεμελίωσαν το πρώτο σπίτι του τόπου που θα γινόταν στη συνέχεια η πρωτεύουσα Κούσκο. Στο ψηλότερο τμήμα της πόλης ανεγέρθηκε επίσης ένας ναός προς τιμή του θεού Ίντι.
Ο Αγιάρ Μάνκο υπήρξε ο πρώτος ηγεμόνας των Ίνκας και, με το όνομα Μάνκο Κάπακ, κυβέρνησε τα εδάφη τους, ανέπτυξε καλλιέργειες, κατασκεύασε κανάλια και υπέταξε τις άγριες ορεσίβιες φυλές, εκπολιτίζοντας τους λαούς σύμφωνα με τις υποδείξεις του θεού Ίντι. Μετά τον θάνατό του ο Μάνκο μεραμορφώθηκε και αυτός σε πέτρα, αποτελώντας και αυτός αντικείμενο λατρείας, όπως και η Μάμα Όκλο, προσωποποίηση της Σελήνης. Από την ένωση του Μάνκο και του Κάπακ και την Μάμα Όκλο προήλθε ο Σίντσι Ρόκα, ο οποίος έγινε ο δεύτερος ηγεμόνας της δυναστείας των Ίνκας.
Δυναστείες
Ο ηγεμόνας των Ίνκας, αποκαλούμενος «σάπα Ίνκα», ήταν πολιτικός, θρησκευτικός και στρατιωτικός αρχηγός του βασιλείου. Λατρευόταν ως γιος του θεού Ήλιου Ίντι, προΐστατο στις θρησκευτικές τελετές, οδηγούσε ο ίδιος τα στρατεύματα και ταξίδευε σε όλη την επικράτεια ελέγχοντας τη διοίκηση με τη μεγαλύτερη αυστηρότητα. Η ισχύς του ήταν απόλυτη. Χωρίς την άδεια του δεν μπορούσε να χτιστεί ούτε ένα κτίριο.
Είχε δικαίωμα πολυγαμίας και όταν παντρευόταν τη μεγαλύτερη αδελφή του ονομαζόταν «κόγια». Μόνο ο πρωτότοκος γιος αυτής της ένωσης μπορούσε να γίνει διάδοχος του θρόνου. Όταν ο «σάπα Ίνκα» πέθαινε, το σώμα του ταριχευόταν και φυλασσόταν στο βασιλικό παλάτι, στο κέντρο του Κούσκο, όπου οι δούλοι συνέχιζαν να ασχολούνται μαζί του, περιφέροντας τον μια φορά το χρόνο σε κοινή θέα σε όλη την πρωτεύουσα.
Ο Μάνκο Κάπακ, ως πρώτος ηγεμόνας των Ίνκας, γενάρχης και ιδρυτής της πόλης Κούσκο δεν κατατάσσεται σε καμία δυναστεία και οι ηγεμόνες που τον ακολούθησαν έχουν ταξινομηθεί από τους μελετητές σε δύο δυναστείες: οι πρώτοι πέντε ανήκουν στη δυναστεία των Κουσκοάναν και οι υπόλοιποι στη δυναστεία Κουσκοουρίν.
Οι πρώτοι μυθικοί διάδοχοι του Μάνκο Κάπακ διεύρυναν τα βασίλεια τους με τη διπλωματία, χωρίς τη χρήση όπλων, ακολουθώντας τους κανόνες και τις υποδείξεις του θεού Ίντι. Αντίθετα, ο πέμπτος και έκτος «σάπα Ίνκας» κατέφυγαν στη δύναμη του στρατού για να επεκταθούν, ιδιαίτερα στο νότο. Με τον έκτο ηγεμόνα, τον Ρόκα, οι Ίνκας έφτασαν μέχρι τα τροπικά δάση, περνώντας πέρα από τον ποταμό Απουριμάκ. Ο βασιλιάς ονόμασε τη αυτοκρατορία του «Ταουαντισούγιου» («τα τέσσερα σημεία της γης»).
Με πληροφορίες από: nationalgeographic